Gebruiker:Spoorjan/Elektrische bus (klad)

• Klad: Hieraan mogen geen onderdelen worden gebruikt.

• Gebruiker:Spoorjan/zandbak10

Spoorjan/Elektrische bus
VDL Citea electric bus van Kölner Verkehrs-Betriebe
Volvo 7900 Electric van Hamburger Hochbahn
Aandrijving	elektromotor
Periode	vanaf 21e eeuw
Snelheid	40-100 km/h
Beschikbaarheid	openbaar vervoer
Infrastructuur	wegen
Doelgroep	stedelijk vervoer streek vervoer snelbuslijnen
Portaal    Verkeer & Vervoer Openbaar vervoer

Een elektrische bus is een door elektromotoren aangedreven autobus die gebruikmaakt van elektriciteit die afkomstig is van bijvoorbeeld chemische energie die wordt opgeslagen in batterijen of uit brandstofcellen.

Geschiedenis

Na Werner von Siemens in 1882 met de Elektromote in Halensee in Berlijn presenteerde de eerste voorloper van een trolleybus, nam Netphener Omnibusgesellschaft 1895 tussen Siegen en Deuz, werelds eerste benzine buslijn in gebruik. Rond het begin van de eeuw begon vervolgens proberen te profiteren van de elektrische aandrijving in het openbaar vervoer te nemen, zelfs zonder dat de bouw van een uitgebreide bovenleiding infrastructuur.

Pionier was hier de Algemene Berliner Omnibus AG (ABOAG) die (LEL) en de Gülcher accu fabriek om reeds op 25 mei 1898 in samenwerking met de Unie Electric Company haar eerste elektrische bus op een officiële proefrit uit het depot Kurfürstenstraße Halensee station en weer terug aan het publiek gepresenteerd. Het was een conversie van een groot omnibus, de verdere experimenten ondernam in de aflevering, maar niet doorgegeven aan de control mode.

Ook in 1889, op zijn beurt, presenteerde de ABOAG - maar in samenwerking met de UEG concurrenten Siemens & Halske - de zogenaamde elektrische tram-bus voor. Het was een twee-weg voertuigen, in de vorm van een bus die ook is voorzien van geleidewielen en Lyrastromabnehmer. Dit stelde hem in staat om de batterij tijdens het rijden op een trambaan lading aan dan aftakken met opgeheven nietsnutten en boog kopers in batterijvoeding van de spoorlijn. De batterijen hebben een bereik van zes kilometer, het project tot stand is gekomen, maar ook testritten niet en was in 1900 hersteld.

Een andere elektrische bus in Berlijn presenteerde de Charlottenburg Wagenbauer Kühlstein 1899. De auto had twaalf zitplaatsen binnen, twaalf top en twee stahoogte en was in staat om 100 km op een enkele lading te overwinnen. Met de start van de internationale automobiel tentoonstelling op 3 september 1899 bezocht hij de lijndienst tussen Anhalter Bahnhof en Stettin Station. Een heffing was genoeg voor zes ritten bij Askanischer Platz bevond zich het laadstation. Van 13 maart 1900 ten slotte reed in totaal tien dergelijke voertuigen op de baan, maar had deze regelmatig verkeer door diverse verstoringen eind 1900 weer verlaten.

Toekomst

Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu heeft op 9 oktober 2012 op de Ecomobielbeurs in Rotterdam een Green Deal met de Stichting Zero Emissie Busvervoer ondertekend waarin in 2025 worden alle OV bussen in Nederland op zero emissie moeten rijden. Bussen stoten dan geen luchtvervuilende of klimaatbelastende emissies meer uit.

Staatssecretaris Sharon Dijksma van Infrastructuur en Milieu maakte op 15 april 2016 afspraken met alle Concessie-houders (12 provincies en de 2 vervoersregio's) over de vervanging van vervuilende Nederlandse bussen:

Naa 2025 moeten alle nieuwe bussen in het openbaar vervoer rijden op elektriciteit en waterstof.

Floor Vermeulen (Gedeputeerde Provincie Zuid-Holland namens de 12 provincies): 'Ik ben er trots op dat alle provincies deze doelstelling hebben onderschreven', Pex Langenberg (wethouder Rotterdam namens de Metropoolregio Rotterdam Den Haag) en Pieter Litjens (wethouder Amsterdam namens de Stadsregio Amsterdam).

Staatssecretaris Sharon Dijksma maakte op 18 mei 2016 bekend dat er een Europees garantiefonds komt om vervoerders in heel Europa aan te sporen meer elektrische bussen te kopen.

Argumenten

Argumenten

1. De uitlaatgassen van verbrandingsmotoren (inclusief euro 6 motoren) worden er van verdacht: kanker verwekkend te zijn.

2. Aardgas bij gebruik in verbrandingsmotoren zorgt bovendien voor aardbevingen en bodemdaling.

3. Brandstofkosten van elektrische aangedreven bussen is slechts een klein deel van de brandstofkosten met dieselmotor aangedreven bussen.

Concessies

Concessies voor elektrisch busvervoer mogen langer duren dan reguliere concessies. Op 13 juli 2015 laat staatssecretaris Wilma Mansveld in een brief aan de Tweede Kamer weten. Is de duur van ‘gewone’ concessies acht tot tien jaar, die voor elektrisch vervoer mogen twaalf tot vijftien jaar duren. Dat is gebleken uit overleg van Mansveld met het directoraat-generaal Mobiliteit en Transport van de Europese Commissie.

Fijnstof

Fijnstof is een vorm van luchtvervuiling. Tot fijnstof worden in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer gerekend. Fijnstof bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, herkomst en chemische samenstelling. Het merendeel van het fijnstof in Nederland, zo'n 55 procent, is natuurlijk. Dit is voornamelijk zand en zeezout. Uit epidemiologische en toxicologische gegevens blijkt dat fijnstof bij inademing schadelijk is voor de gezondheid. In Nederland en België sterven enkele duizenden mensen enige dagen tot maanden eerder door blootstelling aan fijnstof. Bovendien is de morbiditeit door (chronische) blootstelling hoog. Bij mensen met luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten verergert chronische blootstelling aan fijnstof hun symptomen en het belemmert de ontwikkeling van de longen bij kinderen. De normen voor fijnstof worden in Europa op veel plaatsen overschreden, vooral langs drukke wegen, door voertuigemissies.

Soorten fijnstof en herkomst

Bij het indelen van fijnstof in soorten wordt er onderscheid gemaakt in grootte van de deeltjes:

• PM₁₀: deeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 10 micrometer. PM is hierbij de afkorting voor particulate matter;
• PM_2,5: deeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 2,5 micrometer;
• PM_0,1: deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer (ultra-fijnstof).

Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt in primaire en secundaire deeltjes:

• Primair fijnstof ontstaat door verbranding, wrijving, of verdamping. Voorbeelden zijn de verbranding van fossiele brandstoffen (aardolie, aardgas, steenkool en hout) en het malen van stoffen in de industrie (zoals de mengvoeder-, metaal- of chemiebedrijven). Fijnstof ontstaat niet alleen door menselijke activiteiten; het kan het ook natuurlijk ontstaan: door de wind (die deeltjes van gebouwen of rotsen afschuurt) en de verdamping van zeewaterdruppels;
• Secundair fijnstof; ontstaat als moleculen van verzurende stoffen als stikstofoxiden (NO_x), zwaveldioxide, (SO₂), ammoniak (NH₃), vluchtige organische stoffen en ozon (O₃) zich verbinden tot vaste deeltjes. Deze kunnen zich ook aan primaire deeltjes hechten.

Elektriciteit

Opwekking energie

De vraag is echter of elektriciteit wel echt schoon is. Immers, het wordt in veel gevallen opgewerkt in kolencentrales, die allerminst schoon zijn. Op dit moment is elektrisch rijden inderdaad lang niet altijd echt schoon. Maar daar wordt hard aan gewerkt. Je ziet dat steeds meer stroom afkomstig is van schone bronnen zoals windmolenparken en zonneparken.

• Bij gebruik van bussen met dieselmotor, lpg motor, CNG (groengas) of aardgas motor levert dit ter plaatse een uitstoot op van fijnstof, Stikstofoxiden (NO_x), Zwaveloxiden (SO_x) en Koolstofdioxide (CO₂).

• Bij gebruik van bussen met aardgas motor levert dit ook bodemdaling en aardbevingen op.

• Bij het gebruik van elektrische bussen komt de stroom uit batterijen of uit brandstofcel, elektrisch rijden levert dit ter plaatse geen uitstoot van fijnstof, NOx, SOx en CO2, zoals bij het opgewerkte door kolencentrales.

Charging

Charging is het opladen van een elektrische bus, dit kan op drie manieren:

• De eerste manier:
  • De manier om bij een laadpunt met speciale stekker en kabel te laden. Geschikt voor het laden van nachtstroom.

• De tweede manier:
  • Het plaatsen van een oplaadplaat onder de grond. Zodra het voertuig op de plaat staat, kan de batterij worden opgeladen.

• De derde manier:
  • De andere manier bestaat uit een lantaarnpaal-agtige constructie, waarbij de paal gedeeltelijk boven de bus hangt.
    • Een eerste optie is een laadpaal met pantograaf die op het moment als de bus er onder staat naar beneden op het dak van de bus gaat, kan het opladen beginnen.
    • Een tweede optie is een pantograaf op het dak van de bus, deze gaat omhoog en maakt contact met de laadpaal, kan het opladen beginnen.

Opportunity charging

Het opportunity charging is de meest levensvatbare variant van het opladen van een elektrische bus. Het voertuig opladen bij de verschillende stop- en eindpunten zorgt ervoor dat de accu niet groot hoeft te zijn en doet over het algemeen een kleiner beroep op het elektriciteitsnet dan wanneer gekozen wordt voor de laadpaal techniek. Deze bussen hebben dan weer minder batterijen nodig, maar zijn minder flexibel. De bus moet immers naar vaste punten voor het bijladen van de batterijen.

Voor elektrische voertuigen worden diverse vormen van opladen toegepast. Stekker-laden, al dan niet de snelle variant, is de meest bekende. Maar laden tijdens de rit – het zogeheten opportunity charging- met behulp van een pantograaf of inductie systeem uiteindelijk als de slimste en meest toegepaste methode.

Overnight charging

Bij overnight charging gaat het om elektrische bussen waarbij ’s nachts in de stelplaats of depot de batterijen worden geladen. Bussen hebben in dit geval veel batterijen aan boord nodig, wat ten koste gaat van het aantal plaatsen voor reizigers. Het is hierbij mogelijk om de batterijen met nachtstroom te laden.

Motion charging

Bij motion charging vind het opladen van de batterijen tijdens het rijden onder de bovenleiding. De bedoeling is dat twee Arnhemse trolleybussen als Trolley 2.0 vanaf 2017 aan de uiteinden van trolleynet minstens 10 kilometer kunnen doorrijden naar omliggende kernen.

Online charging

KAIST OLEV bus on SJT route 213

De online charging is een Koreaanse technologie die in Californië in de jaren 1990 ontwikkeld, en beweert een aantal problemen, zoals het afschermen van gebruikers van de potentieel schadelijke effecten van elektromagnetische straling te hebben overwonnen.

Een soortgelijk systeem, trams, werd in 1894 gepatenteerd door Nikola Tesla, Amerikaanse octrooischrift 514972. , maar het was niet op het moment ontwikkeld.

Via magnetische inductie worden de bussen op een netwerk van elektrische kabels onder het wegdek draadloos voorzien van stroom. Voor de stukken die buiten het traject worden gereden, is een kleine batterij voldoende. Dit helpt weer bij gewichtsbesparing en dus het energieverbruik. De bus niet te stoppen om te laden, dus range anxiety is verleden tijd.

Het netwerk in de stad Gumi is 24 kilometer lang en wordt gebruikt door twee Online Electric Vehicles (OLEV). De kabels liggen 30 centimeter onder het oppervlak en voorzien de bussen van stroom via Shaped Magnetic Field in Resonance (SMFIR), een vorm van magnetische inductie die werd ontwikkeld in Zuid-Korea. Door de kabels loopt een stroom van 100 kW met een frequentie van 20 kHz, waardoor een elektromagnetisch veld van 20 kHz wordt gecreëerd.

Een spoel aan de onderkant van de bus is ingesteld op deze frequentie. Door magnetische resonantie wordt er AC elektriciteit geproduceerd. Omdat het elektromagnetische veld op het voertuig staat gericht en slechts delen (5 tot 15%) van het wegdek worden “geëlektrificeerd”, gaat er minder energie verloren aan de omgeving. Het rendement is dan ook een indrukwekkende 85%.

Bekijk HIER een demonstratie van de OLEV bussen.

Recuperatief remmen

Bij recuperatief remmen wordt energie teruggewonnen (recupereren) van in een bewegende massa of voertuig opgeslagen kinetische energie wanneer deze wordt afgeremd. Deze teruggewonnen energie wordt teruggeleverd aan de voedingsbron (batterijen) van waaruit het gevoed wordt. Dit in tegenstelling tot weerstandsremmen waarbij de remenergie rechtstreeks via wrijving of indirect via elektrische weerstanden wordt omgezet in warmte.

Recuperatief remmen wordt voornamelijk toegepast bij elektrische tractie (trein, tram en metro), bij liften en bij hijswerktuigen. Ook moderne elektrische aangedreven voertuigen en hybride auto’s passen recuperatief remmen toe.

Het is niet verstandig dit systeem toe te passen bij elektrische bussen. De bussen staan dan als een blok stil. Het levert hierdoor nauwelijks rendement op.

Batterij grootte

Je hebt daardoor batterij nodig. En dat is handig, omdat het in bussen lastig is om veel ruimte vrij te maken voor een grote batterij. Een grote batterij gaat bovendien ten koste van zit- en staanplaatsen. Daarnaast zijn grote batterijen zwaarder, waardoor de bus een hoger verbruik zal hebben. Bovendien heb je minder problemen qua beperkte actieradius als je gedurende de busrit het voertuig op kunt laden. Daarbij dient echter wel rekening te worden gehouden met de dienstregeling, verbruik van het voertuig, de verwachte inzet van het voertuig in de volgende spits en mogelijke vertragingen. De bus kan immers door allerlei omstandigheden te laat op een bepaalde halte aankomen en daardoor geen tijd meer hebben om op te laden.

Daarom verwacht ik dat je op termijn intelligente oplaadsystemen zult zien. Dergelijke systemen kunnen zelfstandig data analyseren en voorspellingen maken voor een efficiënte laadstrategie. Het systeem bepaalt dus zelf de strategie en ‘besluit’ bijvoorbeeld om voor de spits extra bij te laden.

Fabrikanten

Voertuigen

Busfabrikanten lanceren laad-standaard met als doel een open interface tussen elektrische bussen en laadinfrastructuur verzekeren en de introductie van elektrische bus in Europese steden bevorderen. Met het oog op de behoeften van deze steden te voldoen, Europese busfabrikanten Irizar, Solaris, VDL en Volvo hebben samen met het opladen van systeemleveranciers ABB, Heliox en Siemens overeengekomen om een open, transparante en vrijwillige benadering.

In het najaar van 2014 moet het eerste project van start gaan met het opladen van een elektrische bus via een pantograaf. De Pantograaf van de Firma Schunk is op het dak boven de tweede as gemonteerd. In Nederland zijn nu VDL en Ebusco al de belangrijke producenten van elektrische bussen en de Chinese busfabrikant BYD heeft ook een vestiging in Nederland.

De elektrische bussen worden binnenkort in serie geproduceerd, dit tonen ook geplande ontwikkelingen bij de fabrikant MAN Bus en Truck GmbH, München, (busplaner gerapporteerd) en in Stuttgart Daimler AG (busplaner gerapporteerd).

---

Autodromo

De Autodromo Alé of Rampini Alé is een midibus geproduceerd van 1999 tot 2003 door de Italiaanse busfabrikant CAM en vanaf 2003 door de Italiaanse busfabrikant Rampini. Toen in 2003 CAM failliet ging, nam Rampini de productie en de ontwerpen van de Alé over.

---

BlueBUS

De voertuigen van het merk BlueBUS worden vervaardigd door de Bolloré Group in haar nieuwe fabriek in Ergué-Gabéric.

---

BredaMenarini

In samenwerking met het Italiaanse BredaMenarinibus ontwikkelde Spijkstaal de elektrische aangedreven lage-vloer stadsbus ZEUS, wat staat voor Zero Emission Urban System. Spijkstaal ontwikkelde het 5,70 m lange chassis compleet met luchtvering (met knielstand) en een zeer krachtig remsysteem met ABS. BredaMenarinibus draagt zorg voor de door Pininfarina gestylde opbouw. Na 4 à 5 uur rijden moet de batterij worden gewisseld. Dit kost 2 à 3 minuten.

---

BYD

De Europese bussen worden geproduceerd bij Auto Group Motors in Breznik, een joint venture tussen BYD en Bulmineral.

Kenmerken BYD K9

De maximumsnelheid van de bus is 70 kilometer per uur. De Fe-batterijen (ijzer-fosfaat-batterijen) van de bus kunnen in zes uur volledig opgeladen worden. In de snelle modus kunnen de batterijen tot 50 procent gevuld worden en duurt het opladen 30 minuten. Met volle batterijen kan de bus onder normale omstandigheden ongeveer 250 kilometer rijden zonder te hoeven bijladen. Het bereik kan oplopen tot 300 kilometer wanneer airconditioning uit is.

Chinese elektrische bus fabrikant BYD Co Ltd's nieuwe bedrijfsvoertuig fabriek in Qingdao, provincie Shandong, onlangs begonnen met de productie. De faciliteit heeft de capaciteit om tot 5000 elektrische bussen per jaar produceren. Gebouwd op een totale kostprijs van 3 miljard yuan, de fabriek heeft 66 hectare. Het zal ook BYD's Shandong hoofdkwartier, export centrum voor de elektrische bussen en haar onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten center.BYD leverde de eerste partij van de K9 elektrische bussen naar Qingdao Jowin Group, een van de grootste exploitanten van openbaar vervoer in de stad. K9 is een 42-zits elektrische bus met een batterij bereik tot 350 kilometer. Het heeft een 12-meter lichaam en andere functies, waaronder een elektrische luchtvering en een smart key system.BYD, veruit 's werelds grootste maker van zuiver elektrische bussen, zoals zij beweert, werd als bewijs van haar inzet voor de belangrijke Franse bussen en touringcars markt onlangs door het tonen van haar voertuigen op de Transport Publics evenement in Parijs. BYD is onderstreept de kracht van het aanbod door de aankondiging van orders voor 16 van haar nieuwe zuiver elektrische bussen en touringcars in het Frans operators samen met een proef met gerenommeerde Parijs operator RATP en de onthulling van haar 12 meter enkeldeks bus - wordt weergegeven voor de eerste tijd in Frankrijk op haar stand op de show.the BYD stand werd gekenmerkt door een sterk verbeterde en geëuropeaniseerd versie van zijn 12m full size dek bus. Veel betere batterij technologie betekent dat er slechts twee batterijen nodig zijn, waardoor meer ruimte passagier in een typisch Europese indeling, verbeterd zicht voor de bestuurder en een verminderde weight.The 12m ebus te zien is vergelijkbaar in de specificatie om de vloot van 35 ebuses die BYD aan heeft geleverd Amsterdam Airport Schiphol, de eerste in de wereld om puur elektrisch te gaan voor haar airside passagier transportation.The 12m BYD ebus is de eerste in een volledig gamma van BYD zuiver elektrische bussen voor de Europese markt, die BYD's "groene stad" visie ondersteunen van het aanbieden van elektrische oplossingen in elke passagier dragen categorie.

Bron: (en) NEW BYD QINGDAO PLANT TO PRODUCE 5,000 ELECTRIC BUSES PER YEAR

---

Daimler AG (EvoBus)

Mercedes-Benz

De bussen onder de merknaam Mercedes-Benz zijn geproduceerd sinds 1926 door Daimler-Benz en sinds 1995 door de Daimler dochteronderneming EvoBus. De internationale management Daimler Buses Daimler AG is een van de grootste fabrikant van bussen, die Mercedes-Benz is slechts één van de merken van vandaag.

In principe kunnen drie typen bussen worden onderscheiden in het model assortiment sinds 1960 en tot op heden: bussen, touringcars en afgeleide bestelwagens minibussen. De volgende items zijn modellen van alle drie divisies, maar chronologisch na de bekendmaking vermeld.

---

Mercedes-Benz heeft hoge verwachtingen voor aardgasbussen

Op 10 juni 2015 maakte Daimler AG bekend de ontwikkelingen en verbeteringen hebben ervoor gezorgd dat bussen op aardgas nu ongeveer net zo breed inzetbaar zijn als normale dieselbussen, maar dan vele malen milieuvriendelijker. Een bus op aardgas kan met een volle tank ongeveer evenveel kilometers afleggen als een dieselbus, maar slaagt er dan wel in om – afhankelijk van de wijze waarop het gas wordt opgewekt – de CO2-emissie tussen de 5 en 80 procent te reduceren. Daarom zet busbouwer Mercedes Benz/ Daimler Buses de komende tijd flink in op de aardgasbus Citaro NGT.

Bron: Mercedes-Benz heeft hoge verwachtingen voor aardgasbussen

Op 21 juni 2015 maakte Daimler AG bekend dat er in 2018 een standaard elektrische bus in te voeren voor het stadsverkeer. Dit werd bevestigd door Mercedes-Benz bus Hartmut Schick tijdens een workshop van de Vereniging van de automobielindustrie (VDA) op de IAA in Frankfurt. Momenteel bezig met de batterij technologie is zeer grote vooruitgang. "De kosten zijn aanzienlijk verminderd, dezelfde prestaties stijgt enorm," aldus Schick. Dit is cruciaal voor het gebruik door de klant. "Elektrische bussen hebben niet alleen technisch haalbaar, maar ook economisch, moeten ze af te betalen zijn," Schick schetste de claim. Voor de creatie van deze "business case", maar ook politieke steun nodig is, niet alleen met betrekking tot de bevordering van het voertuig concepten, maar ook complete mobiliteitsconcepten voor elektrische mobiliteit, ontworpen Schick.

Bron: (de) Serienmäßiger Elektro-Stadtbus kommt 2018

Mercedes-Benz is de eerste brandstof-cel-aangedreven voertuig met plug-in technologie te zetten in serieproductie: de GLC F-CELL. Daarnaast is het bedrijf de ontwikkeling van een speciaal voertuig architectuur voor batterij-elektrische auto's. Naar aanleiding van het bedrijf de recente introductie van de nieuwe OM 654 diesel familie, zal Daimler een nieuwe familie benzinemotoren in 2017, die opnieuw zal zetten efficiency normen en zal de eerste ooit te worden uitgerust met een roetfilter (eerdere post) te introduceren.

De 48-volt op de stroomvoorziening aan boord zal worden ingevoerd op hetzelfde moment en starter-generatoren maakt deel uit van de standaarduitrusting geworden. Het 48V systeem zal brandstofbesparing mogelijk te maken die voorheen waren het exclusieve domein van het hoogspanningsnet hybride technology.Mercedes-Benz zal de 48-volt on-board voeding te introduceren, samen met de nieuwe generatie benzinemotoren in 2017. De 48V-systeem zal brandstofbesparing mogelijk te maken die voorheen waren het exclusieve domein van het hoogspanningsnet hybride technology.The 48 V technologie zal in verschillende model serie stap voor stap worden ingevoerd.

---

De 48-volt on-board voeding biedt vier keer de kracht van de 12-volt voorganger bij ongewijzigd stromen, maar zonder de extra veiligheid architectuur van een hoog-voltage-systeem. Verder is deze low-voltage systeem maakt een brandstofbesparing mogelijk die voorheen waren het exclusieve domein van het hoogspanningsnet hybridetechnologie. Dat komt omdat de belangrijkste energieterugwinning hybride functies, te stimuleren en wegrijden en manoeuvreren in de elektrische modus kan worden gerealiseerd voor de eerste keer zonder high-voltage componenten.

Bron: (en) DAIMLER INVESTING >€7B IN GREEN TECH

---

Future Bus

Daimler heeft op 16 juli 2016 een zelfstandig rijdende 12-meter bus gepresenteerd. Volgens de fabrikant is de Mercedes Benz Future Bus een wereldprimeur. Het gaat nog wel om een concept. De conceptbus is nog uitgerust met een dieselmotor. Binnen twee jaar wil het bedrijf ook met een elektrische en een hybride versie op de proppen komen.

De bus blijft altijd precies in het midden van de busbaan rijden, ziet alle obstakels om zich heen en remt daarvoor indien nodig af en halteert bij de juiste bushaltes. En dat zonder enig ingrijpen van een chauffeur. De bus reed circa 20 kilometer over de Zuidtangent, een van de grootste Bus Rapid Transit-banen( BRT) in Europa en behaalde een maximumsnelheid van 70 kilometer per uur.

Bron:

• Daimler presenteert autonoom rijdende bus
• Daimler Buses laat zelfrijdende stadsbus over openbare weg rijden

---

Setra

Setra was de merknaam van de door "Karl Kässbohrer Fahrzeugwerke GmbH" geproduceerde bussen. Dit verklaart ook de "K" in het embleem. Het bedrijf bouwde al bussen sinds 1904, hoewel het bedrijf al bestond sinds 1893. In 1893 opende Karl Heinrich Kässbohrer een werkplaats voor het bouwen van bussen en wagons, maar in het begin bestond het werk vooral uit reparaties. In 1904 werd de eerste Weense schoolbus gebouwd. In 1907 werd de eerste tweeverdiener gebouwd waarbij de bus doordeweeks diende als brouwerijvoertuig en op zondag als touringcar. In 1911 ging Karl Heinrich Kässbohrer zelf lijndiensten rijden met zijn zelfgemaakte bussen en touringcars. In 1951 ontwikkelde Otto Kässbohrer de eerste bus met zelfdragend koetswerk (typ S8) onder de merknaam SETRA (SElbstTRAgend). Het bedrijf was gevestigd in Neu-Ulm, Beieren.

De naam Setra komt van het Duitse woord Selbsttragend (zelfdragend). Dit verwijst naar de bouw van bussen in de jaren 1950, een tijd waarin concurrenten van elkaar gescheiden werden door opbouw en chassis (vaak vervaardigd door verschillende bedrijven). In 1995 werd het bedrijf overgenomen door Daimler-Benz als dochteronderneming, en geïntegreerd in het Bus en Coach-onderdeel van de Duitse groep EvoBus GmbH.

---

Ebusco

Een logisch evolutie van de EBUSCO 1.0 en 2.0 en na jaren van testritten op meerdere buslijnen, is de Ebusco 2.1 High-Voltage ontwikkeld. De EBUSCO 2.1 heeft een uitstekende verhouding tussen batterij- en vervoerscapaciteit, mede verantwoordelijk hiervoor is de aluminium light-weight constructie. De EBUSCO 2.1 is hierdoor in staat om minimaal 300 kilometer te rijden met 95 passagiers aan boord.

De EBUSCO 2.1 heeft als basis de beschikking over een 311 kWh batterijpakket, maar elke gewenste configuratie is mogelijk. Dit resulteert in een zeer betrouwbare operatie, ook in bergachtig gebied. De batterijen en volledig elektrische driveline zijn vanaf het begin volledig in het bus ontwerp geïntegreerd. De bussen van EBUSCO hebben al vanaf 2012 uitgebreide SORT testen ondergaan.

Vervoerders als Transdev, Boreal, BSAG Bremen, Arriva, Stadtwerke Munchen, Kolumbus en Borkumer Kleinbahn hebben het belang van elektrisch vervoer ingezien en zijn overgegaan tot de aanschaf van deze uitzonderlijke stadsbus. Om vervoerders verder te ondersteunen in de transitie naar het elektrisch busvervoer garandeert EBUSCO operationele betrouwbaarheid.

Bron: De EBUSCO 2.1 elektrische stadsbus

---

Gruau Microbus

---

Hess

Carrosserie Hess AG of HESS is een Zwitsers busfabrikant, wiens fabriek in Bellach staat. Hess maakt vooral trolleybussen, maar bouwt daarnaast ook dieselbussen, hybride bussen, aanhangwagens en bedrijfswagen. Bussen van Hess zijn onder andere te vinden in Zwitserland, Oostenrijk, Luxemburg en Nederland.

Geschiedenis Carrosserie Hess werd in 1882 opgericht toen Heinrich Hess begon met op maat gemaakte carrosserieën te bouwen. De eerste fabriek stond toentertijd in Solothurn. In 1919 begon de fabriek met het bouwen van bussen en in 1933 werd er teruggevallen op aluminium producten. In 1940 werden de eerste trolleybussen geproduceerd voor de steden Bazel en Biel. In 1961 werd er begonnen met het bouwen van gelede bussen en in 1975 werden sommige exemplaren geleverd aan exploitanten in de Verenigde Staten en Canada. In 1957 begon het bedrijf met uitbreiden en werd een fabriek geopend in Portugal en in 1978 volgde Australië. In 1996 werd een fabriek gevestigd in de Verenigde Staten. In 1991 begon Hess met het bouwen van lage-vloers gelede bussen en in 2003 kwam de eerste dubbelgelede bus.

Bron: (de) Carrosserie HESS AG

---

Irizar / Iveco Bus

Bij Irisbus is de energierevolutie werkelijkheid geworden. In 2015, niet voorzien van dieselmotoren van voertuigen Iveco bus stadsbus serie bestaat uit meer dan 50 procent van de productie.

De lage vloer serie Irisbus zijn de 10-, 12- en 18-meter Urbanway, de 12- en 18-meter CREALIS en 12- en 18-meter chassis.

Voor de eerste keer ooit in de stadsbussen, de varianten geen dieselmotor - aangedreven door aardgas motoren (CNG) of met volledige hybride-technologie - speelde een dominante positie in de productie van 51 procent. De bussen ook schoon Euro 6 dieselmotoren zijn gedaald tot 49 procent.

---

In lijn met de ontwikkeling van de volledig elektrische versie van de GX 337, Heuliez Bus en het Franse bedrijf voorzie macht hebben een overeenkomst ondertekend voor het ontwikkelen en te ontwikkelen samen een energie-opslagsysteem. De oplossing die voorzie Kracht levert een van de hoogste energiedichtheid op de markt waardoor voertuigen reizen tot 200 km met meer dan 90 passagiers aan boord, zonder recharging. Heuliez Bus heeft aanzienlijke ervaring op het gebied van elektrisch vervoer kreeg meer dan 500 hybride hebben geleverd bussen. In juli 2016 zal Heuliez Bus van de RATP, de Parijse openbaar vervoer operator, met de eerste GX ELEC te bieden, zal de latestall-elektrische bus.The voertuig onder realistische omstandigheden worden getest door de RATP in het kader van de beoordeling van elektrische bussen momenteel beschikbaar op de market.Forsee Power is een toonaangevende leverancier van lithium-ion batterij systemen voor draagbare en mobiele apparatuur, elektrisch vervoer en de opslag van energie markets.For de sector van het openbaar vervoer aan te drijven. Voorzie Power heeft een breed scala ofbattery oplossingen voor zowel hybride en volledig elektrische propulsion.Forsee macht werd gecreëerd door de fusie van Uniross Industrie, Erse, EnergyOne en Dow Kokam Frankrijk ontwikkeld, en heeft vestigingen en fabrieken in Europa, China en de Verenigde Staten.

Bron: (en) HEULIEZ BUS AND FORSEE POWER COMBINE THEIR ELECTRIC EXPERTISE

---

JAC Motors

Chinese automaker JAC Motors is het verkennen van mogelijkheden om te beginnen met het bouwen van elektrische auto's in Bulgarije, de Balkan-land Ministerie van Economische Zaken gezegd. De Zwarte Zee staat, de armste lid van de Europese Unie, is hongerig voor nieuwe, duurzame buitenlandse investeringen na een onroerend goed bubble tijdens de financiële crisis in 2009 barstte tijdens een ontmoeting met de Bulgaarse senior overheidsfunctionarissen, vertegenwoordigers van de JAC Motors zei dat het bedrijf kon in toekomst overwegen om het assembleren in Bulgarije met behulp van lokaal vervaardigde components.Bulgaria's locatie aan de zuidoostelijke rand van Europa, in de buurt van Turkije en grenzend aan Roemenië, evenals lage belastingen en arbeidskosten, helpen om de investeringen in auto-onderdelen production.China's Great Wall Motor trekken opende zijn eerste Europese fabriek in 2012 in Bulgarije, in een joint-venture met de lokale onderneming Litex Motor. De 50.000-unit capaciteit van de fabriek bouwt de Steed ophaalservice vanaf kits uit China geleverd. Google Translate voor bedrijven:Translator ToolkitWebsite TranslatorGlobal Market Finder

Bron: CHINESE AUTOMAKER JAC MAY PRODUCE ELECTRIC BUSES IN BULGARIA

---

Linkker Bus

De Finse startup Linkker Bus heeft plannen om haar elektrische bussen ook aan de man te brengen aan de Nederlandse markt. Het bedrijf heeft Nederland als een van haar sleutelmarkten aangewezen. Volgens Erik van der Staak, de Nederlandse business developer van Linkker, biedt het bedrijf een propositie die een gamechanger is: “10-jarige contracten kunnen nu al met Linkker bussen kostenneutraal worden gereden.”

Linkker Bus

De Linkker bussen rijden nu al al in de steden Espoo en Helsinki in Finland en zullen deze zomer ook gaan rijden in de Deense stad Kopenhagen en in het najaar in de Finse stad Turku, maar directeur Kimmo Erkkilä ziet voor zijn bussen ook kansen in West-Europese steden zoals Parijs en Amsterdam.

Voor de oplaadsystemen wordt in Finland en Denemarken samengewerkt met de Nederlandse onderneming Heliox. Linkker ziet kansen in Nederland – hoewel het een beperkte markt is met ongeveer 5.000 voertuigen. Door de combinatie van een daadkrachtig beleid en de van oudsher ruime ondernemersrol en attitude kan toch binnen een niet al te lange termijn een interessante markt van relatief grote elektrische volumes ontstaan, zo meent Linkker.

Opportunity charging

Er word gebruik gemaakt van het zogenaamde opportunity charging waarbij op tussenstops de bus word bijgeladen; dit duurt rond de 2 a 3 minuten. De bussen worden dus niet opgeladen op het depot, maar starten met een volle batterij en laden bij op vaste punten tot het einde van hun rit. Hierdoor is er ook geen grote batterij nodig die extra gewicht en ruimte met zich meebrengt.

Door deze opzet kan de bus 24 uur per dag rijden. De keuze is om alleen elektrische bussen te produceren, Linkker vind dat elektrisch rijden niet alleen qua uitstoot, maar ook in kosten de beste oplossing is. Men ziet vooralsnog geen kostentechnische voordelen in het rijden op waterstof. In de toekomst zullen de kosten voor waterstof dalen, maar de kosten voor elektrisch vervoer zullen sneller dalen.

Energiebesparing

Na 10 jaar onderzoek en ontwikkeling is een concept gelanceerd waarbij de bussen zich onderscheiden ten opzichte van andere producenten door het gebruik van 100 procent aluminium, waardoor de carrosserie lichter is. Dat levert een stiller gebruik en meer energiebesparing op.

Testen in verschillende weerstypen hebben tevens uitgewezen dat de batterijen in de Linkker-bussen onder alle omstandigheden blijven werken. Tom Granvik, medeoprichter en CFO licht de voordelen voor vervoerders toe: “Vervoerders die nu met Linkker bussen rijden hebben concurrentievoordelen ten opzichte van anderen. Men kan een zero emissie-oplossing aanbieden voor gelijkblijvende tot fors lagere kosten. Daarmee wint iedereen; vervoerder, opdrachtgever en in de eerste plaats, de reiziger en wij allen als samenleving.”

Geïntegreerde software

Daarnaast wil het bedrijf zich ook toeleggen op aanvullende diensten zoals het creëren van geïntegreerde software die de batterijduur, onderhoud, rijgedrag en energiebesparing kan meten en terugkoppelen aan de vervoeder. Linkker levert vooralsnog alleen een 12-meter stadsbus, geschikt voor 80 passagiers. Meerdere modellen zijn in ontwikkeling.

Batterijen

De batterijen van Linkker-bussen hebben de langste levensduur van alle batterijen in de markt, zo stelt Linkker. “We leveren een batterij die gegarandeerd 15.000 cycles – oplaadrondes – kan meegaan”, vertelt Erik van der Staak van Linkker. “We verwachten zelfs 18.000 volledige cycles. Dat komt neer op een gebruiksduur van 8 tot 10 jaar bij inzet in een stedelijke omgeving.”

Bron:

1. Finse startup Linkker Bus wil ook actief worden in Nederland

2. Linkker levert batterij voor elektrische bus met levensduur van 10 jaar

---

MAN Bus en Truck GmbH

Busfabrikant MAN Bus en Truck GmbH ziet elektrische stadsbussen als doelmatige technologie voor de verbetering van de lokale luchtkwaliteit en de vermindering van broeikasgassen in verstedelijkte gebieden. Daarom komt MAN nog voor 2020 met de ‘batterij-bus’.

Het toepassen van een optimale aandrijftechnologie is voor MAN altijd al één van de belangrijkste eisen bij de ontwikkeling van bussen geweest. Met de huidige generatie stadsbussen biedt MAN op basis van “Proven Technology” naast de dieseltechnologie ook een aantal alternatieve aandrijfsystemen in verschillende lengtevarianten. Met biodiesel en aardgas/biogas als brandstoffen en hybride technologie als alternatief aandrijfconcept, heeft MAN een van de breedste portfolio’s in de markt. Daarnaast heeft MAN/Neoplan vanuit het verleden zeer ruime ervaring met waterstofmotor-, brandstofcel- en elektrische aandrijvingen in stadsbussen.

Bron: ONTWIKKELING E-BUSSEN VOOR OPENBAAR VERVOER TOPPRIORITEIT BIJ MAN

---

De MAN Truck & Bus AG, München wil meer aandacht te besteden in de toekomst de afgifte van alternatieve aandrijving en daardoor te maken met name elektromobiliteit in beeld. Dit werd aangekondigd door de fabrikant in medio juli op de IAA vooraf persconferentie in München. 2019 moet daarom start de serieproductie van volledig elektrische batterij bussen. Eerste test vloten te gaan in bedrijf 2018 Reeds in 2020 zou de all-elektrische bussen in het openbaar vervoer te verhogen tot ongeveer 20 procent, voorspelde de verantwoordelijken. 2030 aandeel zou dus reeds op 60 procent. Daimler wil ook meer over elektromobiliteit 2018 zetten.

Bron: (de) MAN: Elektrisch in die Zukunft

---

Optare

Optare is een Britse fabrikant en importeur van autobussen in Sherburn-in-Elmet. Het bedrijf is eigendom van het Indiase Ashok Leyland, een deel van het internationale conglomeraat Hinduja Group. Het produceert allerlei bussen, van minibussen tot dubbeldekkers.

In March 2009, Optare launched the all electric version of the Solo, the Solo EV. Vehicle top speed is limited to 90 km/h (56 mph), since the summer of 2013, this vehicle uses a high-efficiency MAGTEC P180 Permanent Magnet Motor-Gearbox rated at 150 kW and powered by two banks of Valence Lithium-ion phosphate batteries. The two packs work in parallel and provide 307V with a total capacity of 80 kWh.

Bron: (en) Optare Group Limited

---

Proterra

Amerikaanse elektrische bus fabrikant Proterra is het aanbieden van haar onderweg snel opladen van technologie om de doorvoer industrie op een royalty-free basis. elektrische bussen Proterra gebruik maken van een eigen systeem dat hen in staat stelt om te worden in rekening gebracht bij korte stops, de uitbreiding van hun effectieve bereik. Proterra heeft aangekondigd dat het iedereen royalty-vrije toegang tot de octrooien voor deze overhead opladen ontwerp, met inbegrip van de bus gemonteerd opladen blad en de single-blade voertuig koppelingsmechanisme zal verlenen. Op grond van deze regeling, zal het systeem beschikbaar voor aankoop van de fabrikanten van derden, die Proterra hoopt standaardisatie inspanningen te bevorderen en aan te moedigen meer innovation.Proterra systeem maakt gebruik van een overhead laadstation met een soort van omgekeerde stroomafnemer, die contact met een kleine eenheid maakt op het dak van de bus. Het is in dienst bij diverse vervoersbedrijven in het hele land, die gezamenlijk hebben uitgevoerd meer dan 256.000 opladen gebeurtenissen van de afgelopen vijf years.The single-blade voertuig koppelingsmechanisme ondersteunt een oplaadpunt spanningsbereik van 250-1000 VDC, en kan de elektrische stroom te leveren tot 1400 ampère.

Bron: (en) PROTERRA OFFERS ITS OVERHEAD FAST CHARGING PATENTS FREE OF CHARGE

---

Power Vehicle Innovation

Power Vehicle Innovatie (PVI) is een Frans truck en bus fabrikant, gevestigd in Gretz-Armainvilliers in de buurt van Paris, Frankrijk, gespecialiseerd in elektrische aandrijving. Deze fabrikant van het merk Gépébus maakt de volgende types: Oréos 22, Oréos 2x, Oréos 4x en Oréos 55

---

Rampini/Siemens

---

Sileo

Sileo ist ein deutsch-türkischer Omnibus­hersteller. Die Sileo GmbH gehört zur Bozankaya-Unternehmensgruppe und produziert ausschließlich Batteriebusse. Ansässig ist das Unternehmen in Salzgitter.

Geschichte Die Sileo GmbH wurde im Jahr 2014 gegründet. Im Juli 2015 wurde mit der SWB Bus und Bahn der erste Auftrag über die Lieferung von sechs Bussen vom Typ Sileo S12 vereinbart.

Bron: (de) Sileo

Kaal dubbel gelede bus van Salzgitter

Sileo uit Salzgitter uitbreiding van het assortiment aan het einde van 2016 de dubbele gelede S 24. In de 24,0 meter lange voertuig zal tweede as en de derde as, net als in de andere Sileo ene is gebaseerd op de ZF elektrische as AVE 130 De vierde as is uitgerust met dubbele banden en kan niet worden gecontroleerd. In dit model, een is gebaseerd op de bouw van Trambus voor de Turkse stad Malatya. Zelfs de Sileo dubbel gelede bus is ontworpen voor 's nachts opladen, zodat er geen laadinfrastructuur nodig is op de baan.

---

Škoda

De elektrische bus Škoda HP (High Power) Perun is een geavanceerde twaalf meter bus uitgerust met batterijen met behulp van de meest geavanceerde kennis op het gebied van nanotechnologie. Als gevolg van een dergelijk model van de batterij cellen, kan het voertuig in 5-8 minuten in rekening worden gebracht door middel van een volledig geautomatiseerd snel laadinfrastructuur ŠKODA Ultra Fast Charger (UFC)! De electrobus PERUN HP Škoda is gericht op klanten die niet willen tijd op aparte rekening brengen van het voertuig afval buiten de lijn, en in plaats daarvan, willen ze continu opladen op stops tijdens het instappen / verlaten van de passagiers, of tijdens de beurt aan het eind stations.

---

Solaris Bus & Coach

De elektrische aandrijving van de Solaris Urbino elektrische komt van Vossloh Kiepe en levert een maximum vermogen van 120 kW. De stroom voor de motor wordt opgeslagen door twee vloeistofgekoelde lithium-ion batterijen met een nominale vermogen van 600V en 120kWh. Een lading van de accu's moet voldoende zijn voor zo'n 100 km, volgens Solaris.

---

Solaris Bus & Coach en JBM Group

Solaris Bus & Coach S.A. en Indiase JBM Group hebben besloten een joint venture oprichten in India. De strategische doelstellingen van de samenwerking zijn ontwikkeling, verkoop en het onderhoud van de voertuigen met alternatieve aandrijflijnen - elektrische en hybride bussen - voor de Indiase markt. De JBM Solaris joint venture zal worden gevestigd in Delhi NCR, India en zal profiteren van de sterke reputatie Solaris heeft als leverancier van massa-stad transport oplossingen en op de kracht JBM op het gebied van ontwerp en ontwikkeling tot de Indiase eisen ontwikkeld. De rol van Solaris in de joint venture is het ontwikkelen, integreren en leveren van onderdelen, alsmede know-how voor de alternatieve aandrijfsystemen te JBM. De eerste gezamenlijk vervaardigde voertuig zal worden gelanceerd na 12 tot 18 maanden vanaf nu. De voertuigen met alternatieve aandrijflijnen zal worden geproduceerd in de fabrieken van JBM in India, deels is gebaseerd op Solaris's construction.JBM Auto Ltd is het vlaggenschip van de onderneming de USD1.35 miljard JBM Group. Solaris Bus & Coach is een belangrijke Europese producent van de stad, intercity en special-purpose bussen evenals lage vloer trams. Sinds de start van de productie in 1996, hebben meer dan 14 000 voertuigen die al in de fabriek in de buurt van Poznan Bolechowo vertrokken. Ze zijn uitgevoerd in 30 landen.

Bron: (en) SOLARIS AND JBM GROUP ESTABLISH JOINT VENTURE IN INDIA

---

Solbus

Op 17 juni 2016 werd in Arnhem het prototype van een nieuwe generatie waterstofbussen gepresenteerd. De bus gaat de zomer van 2016 al in de dienstregeling van OV-bedrijf Syntus rijden. De Solbus Solcity SM12 is een 12 meter lange bus is gebouwd door de Poolse bussenbouwer Solbus en maakt gebruik van een brandstofcelsysteem van HyMove B.V. dat voor de elektrische energie zorgt. Gelderland is nu de eerste provincie, waar zero-emissie waterstofbussen gaan rijden. De komende jaren volgen meer steden en regio’s dit voorbeeld en de verwachting is dat waterstof ook als energiebron voor personenauto’s gaat doorbreken.

Bron: Eerste zero emissie-waterstofbus in het ov is een feit

---

SOR

SOR Libchavy spol. s r.o. is een fabrikant van stadsbussen en toeringcars. Het bedrijf produceert ook steeds meer voertuigen, ook met alternatieve aandrijftechnologie. Het Tsjechisch bedrijf is gevestigd in Libchavy.

---

Spijkstaal

In samenwerking met het Nederlandse bedrijf Spijkstaal werd in 1994 een elektrische bus geproduceerd. Deze bus was gemaakt op basis van de Berkhof Junior en werd Spijkstaal Ecobus E32 genoemd. Er werd in totaal 1 bus gemaakt en kwam in 1994 als proef in dienst bij SVD. Echter werd deze bus niet heel erg gewaardeerd vanwege de korte actieradius en werd in 1995 de productie gestaakt. De bus die toen werd ontwikkeld werd in 1995 verkocht en kwam in 1996 in dienst bij TCR. In 2014 werd deze bus buitendienst gezet.

---

Tesla Motors Inc

De fabrikant van elektrische auto's Tesla Motors Inc., met hoofdkantoor in Palo Alto, Verenigde Staten wil de bussen te bouwen in de toekomst. De ontwikkelingen zijn in een vroeg stadium en kunnen worden gepresenteerd in het komende jaar. Dit blijkt uit de tweede "masterplan" voor de strategie van de onderneming.

Bron: (de) [http://www.busplaner.de/aktuelles/omnibus-news-touristik-nachrichten/12070/Tesla-will-Busse-bauen/Fahrzeuge-koennten-2017-praesentiert-werden Tesla will Busse bauen

---

Ursus

Ursus is een poolse fabrikant van tractoren en landbouwmachines creëerde het bedrijf Ursus Bus. In mei 2015 zal de straten van Lublin beginnen aan een proefrit elektrische bus Ursus Ekovolt.

---

VDL Bus & Coach

---

Van Hool

Van Hool heeft in februari 2015 een subsidieovereenomst met de EU Hydrogen Fuel Cell Joint Undertaking afgesloten om 21 nieuwe brandstofcelbussen te bouwen. Dit akkoord vormt een onderdeel van het 3Emotion Programma. De 21 bussen - zowel in een 12 meter als gelede versie - zullen in Vlaanderen (vijf gelede exemplaren), Londen, Rome, Rotterdam en het Franse Cherbourg gaan rijden.

Bron: Van Hool mag 21 brandstofcelbussen bouwen

Van Hool heeft voor het eerst een gelede bus op batterijen van het type Van Hool onthult Exquicity gebouwd. De bus werd op 14 juni 2016 gepresenteerd in Parijs. De bussenbouwer uit Lier levert twee gelede bussen aan Verkehrsbetriebe Hamburg-Holstein (VHH) van Hamburg.

Bron: Van Hool onthult Exquicity op batterijen

---

Volvo

Busbouwer Volvo maakte op 29 april 2016 bekend in de nabije toekomst te stoppen met de verkoop van dieselbussen en zich volledig richten op de bouw van elektrische, hybride en elektrische hybride bussen. “Diesel is in de toekomst niet langer de dominante brandstof”, aldus Ulf Magnusson, Senior Vice President Business Region Europe van Volvo Bus. “Daarom gaan wij ons volledig richten op energiezuinige elektrische en hybride OV-bussen.”

---

Wright

De Wright StreetLite EV werd in 2014 gelanceerd.

---

Aandrijfsystemen, motor en aandrijfas

Asea Brown Boveri

Asea Brown Boveri (ook wel bekend als ABB) is een Zweeds-Zwitserse multinational die vooral actief is in de energie en automatisering. Het hoofdkantoor bevindt zich in Zürich, Zwitserland en het totale aantal medewerkers is meer dan 110.000, verspreid over ongeveer 100 landen.

Vossloh-Kiepe

In 2002 werd Kiepe Elektrik van Münchner Schaltbau Holding overgeomen. De naam werd in 2003 veranderd in Vossloh Kiepe GmbH.

Bij Vossloh Kiepe worden elektrische installaties gemaakt voor trolleybussen, trams en treinen.

• Onderdelen voor de Den Oudsten B88 / Volvo B10M, trolleybussen van het Nederlandse vervoerbedrijf GVA.
• Onderdelen voor de Protos treinen, gebouwd voor het Nederlandse vervoerbedrijf Connexxion.
• Onderdelen voor de Citea, hybride bussen gebouwd door de Nederlands-Belgische busbouwer VDL Bus & Coach.

Ziehl-Abegg

De Künzelsauer firma Ziehl-Abegg gebouwde naafmotor wordt in de wiel van de achteras geplaatst. Deze naafmotor wordt gebruikt in het ZeEUS project. Hiervoor worden bussen van het merk Sileo, type S12 en S18 en het merk VDL, type Citea gebruikt.

ZF Friedrichshafen

De firma ZF Friedrichshafen AG ontwikkelde in de locatie Passau een serie speciale voor hybride bussen met batterijen die elektrisch aangedreven assen van het type AVE 130 voor lagevloer bussen. Deze assen zijn ook geschikt voor andere energiebronnen, zoals Brandstofcel of bovenleiding. Ook worden er watergekoelde asynchrone motoren geïntegreerd.

Kosten voertuigen

Kosten voertuigen

Momenteel is het aandeel elektrische voertuigen in het totale buswagenpark nog zeer bescheiden. Van de ongeveer vijfduizend bussen in Nederland, rijden er nog maar enkele op elektriciteit. Het overgrote deel rijdt op diesel. De komende jaren verwacht Kemink dat vooral het aantal voertuigen op CNG (groengas) fors gaat groeien, naar zo’n veertig procent van het totaal.

Later komen daar ook e-bussen bij, waarbij directeur Erik Kemink van Pitpoint, een aanbieder van duurzame brandstoffen, waaronder elektriciteit uitgaat van vier- tot vijfhonderd volledig elektrische voertuigen in 2020. De relatief hoge kosten vormen daarbij een drempel. Op dit moment zijn elektrische bussen nog 1,5 tot 2 keer duurder dan identieke voertuigen op diesel. Maar ik verwacht dat dat kostenverschil de komende jaren kleiner wordt.

Deze prijzen zijn een inducatie, hieraan kunnen geen rechten ontleend.

Laadsystemen, laad mast en pantograaf, inductieplaten

Laadsystemen, laad mast en pantograaf, inductieplaten

Busfabrikanten lanceren laad-standaard met als doel een open interface tussen elektrische bussen en laadinfrastructuur verzekeren en de introductie van elektrische bus in Europese steden bevorderen. Met het oog op de behoeften van deze steden te voldoen. Bij laden gedurende de operatie bij stilstaande bussen bij een bushalte of de bus buffer wordt middels een pantograaf met contacten, draadloze communicatie en contactplaten de laaduitrusting automatisch verbonden met de elektrische bussen.

Om elektrische bussen gedurende de nacht op te laden in de stalling, zal de bussen worden voorzien van een laadstekker en het laadprotocol en de gegevensoverdracht van de snellaad standaard voor auto’s (CCS) als basis worden gebruikt.

---

Groep Europese busfabrikanten sluit overeenkomst voor open laadprotocol voor elektrische bussen

De Europese busfabrikanten Irizar, Solaris, VDL en Volvo hebben een overeenkomst gesloten om te komen tot een laadinfrastructuur die onderling gebruikt kan worden voor het laden van de elektrische bussen van deze fabrikanten. De laadinfrastructuur is ontwikkeld door ABB, Heliox en Siemens AG. Middels deze open interface tussen voertuigen en laadinfrastructuur wordt de ingebruikname van elektrische bussen in Europese steden vereenvoudigd.

Bron: Groep Europese busfabrikanten sluit overeenkomst voor open laadprotocol voor elektrische bussen

---

Inductie platen

De inducatie platen van de drie bussen werden later geleverd vanwege problemen tussen de toeleverancier en de bouwer, waarvan U-OV de dupe werd. Nadat de bussen eenmaal geleverd waren, bleek dat de oude inductieplaten erg gevoelig waren. Alleen wanneer de chauffeurs hun bus precies boven de inductieplaat in de weg wisten te parkeren, laadden de bussen ook werkelijk op. “Op het moment dat we begonnen reden de bussen slechts 40 procent van de tijd elektrisch”, aldus Han Van der Wal.

Van der Wal wist dit percentage op te krikken naar 60 en soms 70 procent, maar hoger leek lange tijd niet mogelijk. “Vorig jaar hebben we een camera geïnstalleerd in de bus. Op het scherm en op de weg zijn markeringen aangebracht, waarmee de chauffeurs precies kunnen zien waar ze moeten parkeren. Sinds we die camera gebruiken kunnen onze bussen ruim 95 procent van de tijd elektrisch rijden.”

Bron: ovpro: ‘Vervoerders moeten elektrisch busvervoer gefaseerd invoeren’

De systeemleveranciers van de opladers zijn ondermeer; ABB, Heliox en Siemens AG.

---

Asea Brown Boveri (ABB)

Asea Brown Boveri (ABB) maakt laadsystemen, laad masten en pantograaf. De bus naar de laadpositie mast, de pantograaf wordt omhoog gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen op het dak bus. Deze bus heeft een lasergestuurde bewegende arm die is verbonden met een bovenliggende houder geïntegreerd in de bus shelter. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld in gebruikt. Het opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld in gebruikt.

In gebruik bij:

• Transports Publics Genevois (TPG), Genève

---

Conductix-Wampfler

Conductix-Wampfler, het Duitse bedrijf dat deze Inductive Power Transfer (IPT) techniek heeft ontwikkeld, is een voordeel van het korte en regelmatige opladen dat de bus toe kan met minder batterijen dan wanneer het opladen slechts enkele keren per dag zou gebeuren. Hierdoor zijn er minder investeringen in de opslagfaciliteiten nodig, bovendien weegt de bus minder zwaar, wat gunstig is voor de rijprestaties. De provincie Noord-Brabant wil de komende 2 jaar bij wijze van proef 15 van dit soort bussen inzetten.

IPT® (Inductive Power Transfer) creëert veel mogelijkheden voor ontwerpers die op zoek zijn naar mobiele voedingssystemen. IPT® is het eerste grootschalig contactloze power transfer systeem dat zich heeft gerevolutioneerd waardoor allerlei soorten bewegende machines kunnen worden voorzien van stroom. Gebaseerd op het principe van elektrische inductie en het in acht nemen van de moderne industriële behoeften van klanten, heeft Conductix-Wampfler een systeem ontwikkeld wat een technologische doorbraak is op het gebied van elektrische voeding. IPT® (Inductive Power Transfer) creëert veel mogelijkheden voor ontwerpers die op zoek zijn naar mobiele voedingssystemen. IPT® is het eerste grootschalig contactloze power transfer systeem dat zich heeft gerevolutioneerd waardoor allerlei soorten bewegende machines kunnen worden voorzien van stroom. Gebaseerd op het principe van elektrische inductie en het in acht nemen van de moderne industriële behoeften van klanten, heeft Conductix-Wampfler een systeem ontwikkeld wat een technologische doorbraak is op het gebied van elektrische voeding.

• Arriva, Stadsdienst 's-Hertogenbosch
• U-OV/Qbuzz, Utrecht

---

Heliox

De Nederlandse fabrikant van opladers, Heliox gevestigd in Best.

Heliox heeft meer dan 30 jaar professionele ervaring en Power Conversion is actief in de meest veeleisende markten. Wij richten ons op flexibele kwalitatief hoogwaardige producten met een optimale TCO heeft zijn toekomstbestendig. U profiteert van best mogelijke energiekosten en meest efficiënte aansluiting op het net, met de industrie de hoogste rendement laad (97%) en Heliox ZERO blindstroom Technology. Houd uw elektrische bus operationele lopende met Heliox. Een diversiteit aan producten om uw partij strategie passen van een enkele bus naar een totaal wagenpark. Of uw e-bus operationele maakt gebruik van Opportunity opladen, opladen Depot of Smart vloot opladen, betrouwbare partij infrastructuur is cruciaal voor uw operationele als Openbaar Vervoer Operator. Heliox laders zijn gemaakt met duurzaamheid, betrouwbaarheid en onderhoudbaarheid in het achterhoofd, en serveer je business case met + 67% Sneller Charge Power Curve Technology. En zo deed misschien niet genoeg zijn, ondersteunen wij u met zorg en oplader aangesloten diensten.

---

Siemens

Siemens AG maakt laadsystemen, laad masten en pantograaf. Het laadsystemen en laad mast, de pantograaf van Siemens wordt neer gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen op het dak bus. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;

pantograaf

• Hamburger Hochbahn (HHA), Hamburg

Das Elektrobus-Terminal an der Adenauerallee ist fertiggestellt worden. Es bietet eine Fläche für insgesamt 12 Fahrzeuge. Am Terminal werden die Plug-In-Hybridbusse aufgeladen und für ihren Einsatz vorbereitet. Sie ist zeitgleich Zielstation der Innovationslinie 109. In Zukunft sollen dort auch die Metrobuslinie 4 und der Schnellbus 37 ihre Fahrt beenden. Die Hochbahn verfügt derzeit über 58 Busse mit umweltschonenden Antrieben. Geplant ist ab dem Jahr 2020 nur noch emissionsfreie Busse für Hamburg anzuschaffen.

---

• Göteborgs Spårvägar AB (GS), Göteburg

---

Siemens AG maakt laadsystemen, met de mogelijkheid van het laden vanaf de trolley bovenleiding of speciaal hiervoor aangelegde trolley bovenleiding.

trolly leiding

• Wiener Stadtwerke, Wien

---

Schunk

De bus naar de laadpositie mast, de pantograaf van de Firma Schunk uit Wettenberg aan de laadpaal wordt neer gelaten of wordt op het dak van de bus omhoog gelaten totdat deze in contact met de aansluitingen. Daarna wordt de stroom ingeschakeld. is op het dak boven de tweede as gemonteerd. Dan opladen begint. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;

Schunk pantograaf type SLS 101

• Kölner Verkehrs-Betriebe, Keulen
• ÜSTRA Hannoversche Verkehrsbetriebe, Hannover
• Hermes, Eindhoven
• Stadtwerke Oberhausen (STOAG), Oberhausen
• Arriva, Stadsdienst 's-Hertogenbosch

Schunk pantograaf type SLS 201

---

PRIMOVE Bombardier

Het PRIMOVE 200 induktiev Schnellladesysteem van Bombardier is een contactloze, inductieve laadsysteem in het wegdek ingebouwd en onder het middelstedeel van de bus is een opnemer die tijdens het laadproces naar beneden zakt. Het Primove laadsysteem werkt met een spanning van 750 V DC of een spanning van 400 V AC met een stroomsterkte tot 200 kW heeft dan een efficiëntie van 90%. Het APS laadsysteem van Bombardier is een in Frankrijk toegepaste techniek voor de stroomvoorziening van elektrische trams. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt;

Bron: Bombadier Privove

Technische Daten des Ladesystems

Hersteller: Bombardier Transportation
Typ: PRIMOVE 200 (induktives Schnellladesystem)
Ladeleistung: 200 kW
Effizienz: > 90%
Netzanschluss: 400 V Wechselstrom
Ladepunkte: 2 auf der Strecke (Hertzallee und Südkreuz) 1 im BVG-Depot (Indira-Ghandi-Str.)
Ladezeit: 4–7 Minuten an jeder Endhaltestelle

• Arriva Shires & Essex, Milton Keynes
• Berliner Verkehrsbetriebe (BVG), Berlijn (Solaris)
• Braunschweiger Verkehrs-GmbH, Braunschweig (Solaris)
• Rhein-Neckar-Verkehr (RNV), Mannheim (Hess)
• De Lijn, Brugge (Van Hool)
• De Lijn, Lommel (Van Hool)
• Gruppo Torinese Trasporti (GTT), Turijn
• Azienda Mobilità e Trasporti (AMT), Genua

---

ŠKODA UFC

ŠKODA Ultra Fast Charger is een laadstation voor Elektrobus Skoda PERUN HP (High Power) is een geavanceerde twaalf elektrische bus uitgerust met batterijen met behulp van de meest geavanceerde kennis op het gebied van nanotechnologie. Met dergelijke voorwerpen kunnen worden aangepast voertuig met een volautomatisch snelle laadinfrastructuur ŠKODA Ultra Fast Charger (UFC) in rekening gebracht in 5-8 minuten! Electrobuses PERUN HP en Skoda is gericht op klanten die niet willen om tijd te verspillen op een enkele lading voertuigen buiten de lijn en in plaats daarvan richt zich op de continue opladen op stations tijdens het in- / ontscheping van passagiers, of tijdens de beurt aan het eind stations. Belasting voor de mogelijkheid om op te laden in een paar minuten ligt in de lage capaciteit cellen - PERUN HP reisde op een enkele lading ongeveer 30 km en snel het is zo noodzakelijk. Echter, vanwege het snelle herstel van batterijen overigens bij normale werking op de lijn, dit kan worden gerealiseerd aan het eind electrobus hogere dagelijkse invallen dan bij voertuigen met batterijen met hoge inval in een enkele lading.

---

Alstom - SRS en APS

Alstom lanceert Système de recharge statique par le sol (SRS), een innovatieve de grond statische laadsysteem voor zowel trams en elektrische bussen. Tijdens de tentoonstelling, Alstom kondigde ook de uitbreiding van (grondniveau energieleverancier) de aankondiging van de Alimentation Par Sol (APS) om hybride vrachtwagens.

Stationair Recharge Solution (SRS) is gebaseerd op de techniek en veiligheid beginselen van de beproefde Alstom SRS werd, die Citadis trams. Overwegende dat SRS levert stroom aan de tram, terwijl het nog steeds actief is, SRS laadt de tram bij stilstand op stations in minder dan 20 seconden. Elektrische stroom is afkomstig van compacte voeding kasten die soepel en gemakkelijk kunnen worden geïntegreerd in stations. Collector schoenen (contact blokken), onder de tram gemonteerd, contact maken met de stroomrail, het verstrekken van elektrische tractie-energie naar de tram. Supercondensatoren geïnstalleerd op het dak van de tram winkel energie via een op de grond geleidende rail die trekkracht levert aan het voertuig door de collector schoenen.

SRS is gebaseerd op de techniek van de beproefde Alstom Alimentation par le sol-techniek (APS) die gebruikt wordt door Citadis-trams. Waar APS stroom geeft aan rijdende trams, laadt SRS de tram binnen 20 seconden bij als hij bij een halte staat.

SRS is ook bedoeld om de weg markt aan te pakken door het leveren van stroom aan de elektrische bussen door middel van de grond opladen slots op stations. Het kan worden gebruikt door een groot aantal elektrische bussen.

Alstom gaat de SRS-oplossing ook uitbreiden naar hybride vrachtwagens. Het gaat om een samenwerkingsproject tussen Alstom en Volvo dat gaat onder de naam ERS-oplossing (Electrical Road Systems). Beide bedrijven voeren een studie uit naar een methode waarbij twee stroomleidingen in het wegdek zijn ingebouwd.

---

Phoenix Contact

De universele, type 2 -inlet maakt het nu mogelijk: slechts één aansluitpunt voor zowel het AC- als DC-snelladen. Phoenix Contact biedt daarnaast alle connector typen uit één hand: type 1, type 2 én GB. Onze laadconnectorsystemen zijn voorzien van ergonomische handgreep en robuust contactsysteem voor lange levensduur.

Batterij systemen

Batterij systemen

Loodaccu

Lood batterij

• De lood batterij is een oplaadbare galvanische cel. Hij is in 1859 uitgevonden door de Franse natuurkundige Gaston Planté, en is een van de oudste batterij types. Tegenwoordig is de loodaccu het meest gebruikte type accu in auto's.

Kenmerken
Voordelen van loodbatterijen, vergeleken met andere typen batterijen, zijn: 1. Grote eenvoud: het elektrochemische systeem bestaat slechts uit water, zwavelzuur en lood. 2. Ze kunnen hoge elektrische stroom leveren, bijvoorbeeld voor startmotoren van auto's. 3. Relatief hoog vermogen per massa-eenheid. 4. Relatief goedkoop. 5. Gemakkelijk te recupereren. Er zijn geen ingewikkelde scheidingsprocessen nodig. 6. De hoge spanning van ruim 2,0 volt per cel (hoger dan zink-kool, maar lager dan lithium-ion).

---

Fe-batterijen

• De Fe-batterijen (ijzer-fosfaat-batterijen) is een oplaadbare galvanische cel.

De maximumsnelheid van de bus is 70 kilometer per uur. De Fe-batterijen (ijzer-fosfaat-batterijen) van de bus kunnen in zes uur volledig opgeladen worden. In de snelle modus kunnen de batterijen tot 50 procent gevuld worden en duurt het opladen 30 minuten. Met volle batterijen kan de bus onder normale omstandigheden ongeveer 250 kilometer rijden zonder te hoeven bijladen. Het bereik kan oplopen tot 300 kilometer wanneer airconditioning uit is.

---

Lithium-Ionen-Akkumulator van VARTA

Lithium-ion-accu

• Een Lithium-ion-accu (ook wel "Li-ion-accu"), zijn batterijen die vaak in consumentenelektronica worden gebruikt, vooral vanwege hun hoge energiedichtheid. Er kleven echter ook een paar nadelen aan dit type accu.

Omdat er een regelsysteem aan gekoppeld moet zijn, is dit type accu vaak specifiek voor een apparaat gemaakt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld nikkel-metaalhydrideaccu's (NiMH). Dit regelsysteem controleert de spanning, om te diepe ontlading te voorkomen. Diepontlading gebeurt wanneer de accu te leeg is en heeft interne beschadiging tot gevolg. Het regelsysteem zorgt ervoor dat de stroomvoorziening wordt gestopt wanneer de interne spanning te laag dreigt te worden. De lithium-ion-accu dient niet te worden verward met de (niet-oplaadbare) lithiumbatterij.

---

Lithium-ion-accu

• De Lithium-Titanat (LTO) batterij is een subcategorie van de lithiumion secundaire batterij waarin de conventionele grafiet anode wordt vervangen door een gesinterde anode gemaakt Lithiumtitanspinell (Li4Ti5O12). De in hoofdzaak sterkere chemische binding van het lithium titanaat het voorkomen van de vorming van een oppervlaktelaag op de elektrode, dat is een van de belangrijkste redenen voor de snelle veroudering van veel conventionele Li-ion batterijen. Gekenmerkt het aantal laadcycli wordt verhoogd.

---

NiCd-accu van PSA, Museum Autovision, Altlußheim, Duitsland

• De Nikkel-cadmium-accu (NiCd) is een droge accu (oplaadbare batterij) op basis van nikkel en cadmium. In de accu zijn geen vloeistoffen aanwezig. Tegenwoordig worden NiCd-batterijen steeds minder gebruikt en winnen NiMH-batterijen terrein.

In het verleden is bij NiCd-batterijen onder zeer specifieke en uitzonderlijke omstandigheden een geheugeneffect aangetoond. Dat houdt in dat bij herhaaldelijk gedeeltelijk ontladen de capaciteit afneemt tot de daarbij daadwerkelijk gebruikte capaciteit. Moderne NiCd-batterijen hebben geen last van het geheugeneffect. De capaciteit gaat omlaag door veroudering, te hoge temperatuur, te ver ontladen (hetgeen wel wordt gedaan als remedie tegen het geheugeneffect), te lang opladen, en verkeerdom aansluiten, maar niet door het geheugeneffect.

---

NiMH-accu

Nikkel-metaalhydride-accu

• De nikkel-metaalhydride-accu, afkorting NiMH-accu, is een oplaadbare batterij op basis van nikkel en een metaalhydride, die lijkt op de nikkel-waterstof-accu.

De NiMH-accu gebruikt een waterstofabsorberende legering voor de negatieve elektrode in plaats van cadmium. Net als in NiCd-cellen is de positieve elektrode van nikkel-oxyhydroxide (NiOOH). Een NiMH-cel kan vaak meer energie opslaan dan een NiCd-batterij maar heeft minder vermogen bij dezelfde afmetingen. Vergeleken met de lithium-ion-accu is de energiedichtheid lager en de zelfontlading hoger. NiMH-cellen worden in de handel gebracht in standaardmaten (mini penlite AAA en penlite AA tot F). Ze worden ook geassembleerd tot batterijen voor een hogere spanning zoals in hybride auto's, RC-auto's, draadloze telefoons, elektrische geweren en ruimtevaartuigen.

---

NIH-accu

Nikkel-waterstof-accu

• Een nikkel-waterstof-accu (NIH₂ of Ni-H₂) is een oplaadbare elektrochemische energiebron op basis van nikkel en waterstof. Het verschil met een nikkel-metaalhydrideaccu is het gebruik van waterstof in een tot 82,7 bar gevuld drukvat.

De kathode bestaat uit een gesinterde poreuze nikkelplaat met nikkelhydroxide, de negatieve waterstof-elektrode is een teflon-gebonden platinazwart katalysator, het scheidingsvel is in het algemeen een asbestpapier of onbehandeld Zircar doek.

---

Een prototype Lithium-Ion Polymeer accu (NASA Glenn Research Center)

Lithium-ion-polymeer-accu

• Een lithium-ion-polymeer-accu, beter bekend als een lithium-polymeer-accu of kortweg Lipo-accu is een oplaadbare batterij. De batterij is een variant van de lithium-ion-accu.

De Lipo-accu wordt met name in de modelbouw gebruikt vanwege het grote vermogen in verhouding tot het gewicht. Tevens hebben deze batterijen een lage interne weerstand, waardoor ze een hoge stroom kunnen afgeven. De Lipo-cel heeft geen last van het geheugeneffect, zoals bij de NiCd-cel.

---

LFP-batterijen in een elektrische auto

LFP-accu

• De LFP-accu of lithium-ijzer-fosfaat-accu is een soort lithium-ion-accu met lithium-ijzer-fosfaat LiFe(PO₄) als kathode.

LiFePO₄ werd ontdekt door de onderzoeksgroep van John Goodenough aan de University of Texas in 1996

Een LFP-accu is, mits goed behandeld, niet onveiliger dan bijvoorbeeld een loodaccu. Te hoog opladen van een LFP-accu, tot meer dan 4.2 V per cel, is niet goed en kan gevaarlijk zijn. Als de accu vol is kan meer elektrische energie niet meer omgezet worden in chemische energie en moet dan afgevoerd worden als warmte. Als de laadstroom niet te hoog is kan dat; het gaat wel ten koste van de levensduur van de accu. Maar bij snellading kan de accu te heet worden en opzwellen. De ontstekingstemperatuur is 270° C.

---

Voorbeelden van condensatoren

Supercondensatoren

• Supercondensatoren voor professionele toepassingen waren in 2013 met een energiedichtheid van ongeveer 6 Wh/kg, lithium-ion condensatoren met ongeveer 15 Wh/kg beschikbaar. Met deze waarden, supercondensatoren hebben een aanzienlijk lagere capaciteit energie-opslag als moderne batterijen. Om specifiek te bereiken de opkomende massamarkt voor elektrische en hybride auto's nog steeds een groot aantal R & D-afdelingen in veel bedrijven en universiteiten gaan om vooruitgang te ontwikkelen in deze speciale condensatoren.

Omdat de eenheid farad relatief groot is, worden in de praktijk veel vaker condensatoren gebruikt waarvan de capaciteit in picofarad, nanofarad of microfarad wordt uitgedrukt. Maar de maximale capaciteit van condensatoren wordt steeds groter. Lange tijd was 1 farad een nauwelijks voorkomende grootte, maar er is anno 2009 al een condensator leverbaar van 3 kF - 2,5 V (3000 F). Deze wordt ook wel supercondensator genoemd. Dergelijke condensatoren worden veel gebruikt voor elektronische schakelingen die moeten blijven functioneren bij stroomuitval. Een voorbeeld is fietsverlichting met leds, waar een condensator de verlichting laat branden terwijl de fietser stilstaat. In 2009 is een zaklamp met een supercondensator en leds geïntroduceerd die in 90 seconden kan worden opgeladen en dan 2 uur lang kan branden. De condensator in fietsverlichting wordt overigens gebruikt om de spanning gelijk te richten.

Batterij fabriekanten

Akasol

Darmstädter onderneming Akasol leverde het batterij systemen gebaseert op Li-Ionen-Basis voor Elektrische bussen.

• Kölner Verkehrs-Betriebe, Keulen

---

Electrovaya

Litarion MOU met een leidende BUS OEM voor Li-ion batterijen

Electrovaya volle dochteronderneming Litarion GmbH een Memorandum of Understanding (MOU) met een toonaangevende Europese batterij OEM ontwerpt en integreert batterij systemen voor e-mobility-toepassingen in het bijzonder elektrische bussen. Electrovaya zal zijn cellen aan de OEM, waardoor de cellen in elektrische bus batterijen assembleren bieden. De leveringen starten in Q4, CY 2016 en vervolgens groeien snel in 2017. De MOU voorziet in de productie de vraag ongeveer € 11.000.000 (US $ 12.000.000) in 2017 en groeit snel daarna in de snel groeiende elektrische bus markt in Europa en Azië, een nieuwe markt segment voor Electrovaya.The MoU bevat ook de specifieke cel prijzen en specifieke cellen maten en energiecapaciteit te worden geleverd aan de OEM.Typical elektrische bus batterijen kunnen zo groot zijn als 300 kWh per bus en een recente markt analist schat dat de elektrische bus markt zal hebben ongeveer $ 32 miljard van de lithium-ion batterijen in de komende 10 jaar. Electrovaya's technologie en producten zijn geschikt voor deze elektrische mobiliteit markt als twee van de kritische prestatie parameters zijn hoogste levensduur en de hoogste veiligheid, beide verkrijgbaar bij Electrovaya.

Bron: (en) LITARION MOU WITH A LEADING BUS OEM FOR LI-ION BATTERIES

---

Leclanché

Leclanché (het vroegere Trineuron) uit Malle leverde de batterijen en nachtladers voor Elektrische bussen.

• De Lijn, Brugge
• De Lijn, Lommel

---

VARTA

VARTA (afkorting van Vertrieb, Aufladung, Reparatur, Transportabler Akkumulatoren) is een Duits bedrijf, opgericht in 1904. Het bedrijf fabriceert accu's en batterijen voor de consument, maar ook voor de industrie.

---

Winston Battery

Winston Battery Ltd., opgericht in 1988 in Shenzhen (China) gebaseerde bedrijf van de 'Limited Thunder Sky Green Power Sources' met een geregistreerde maatschappelijk kapitaal van 130 miljoen RMB. Het ligt naast het Amerikaanse bedrijf A123 Systems een van de grootste producenten van lithium-ijzerfosfaat batterij simulators in verschillende maten op de wereldmarkt.

---

V-Storage

Het bedrijf V-Storage wil oude batterijen van elektrische bussen gaan hergebruiken om batterijsystemen te ontwikkelen waarin energie kan worden opgeslagen. Die opgeslagen energie kan dan weer gebruikt worden om andere elektrische bussen of bijvoorbeeld bedrijven van elektriciteit te voorzien. V-Storage is recentelijk opgericht door busfabrikant VDL en de Valkenswaardse energieleverancier Scholt Energy Control, zodat de twee partijen samen verder kunnen werken aan nieuwe innovaties op het gebied van energieopslag.

Op winderige en op zonnige dagen wordt een overschot aan energie opgewekt, die ook nog eens relatief goedkoop is. In de batterijsystemen die V-Storage wil ontwikkelen, kunnen de overschotten aan energie worden opgeslagen en worden gebruikt worden op momenten dat het aanbod lager is en de stroom dus duurder. “De op gunstige momenten opgeslagen elektriciteit wordt gebruikt om elektrische bussen op te laden en dient daarnaast als reservecapaciteit om pieken in de stroomvraag op te vangen”, aldus VDL.

De oude batterijen uit elektrische bussen kunnen volgens VDL worden hergebruikt omdat ze vervangen zullen moeten worden wanneer de capaciteit van de batterij te laag wordt. “Je kunt dit zien als een mobiele telefoon”, legt Kleingeld uit. ”Op het begin gaat de batterij van je telefoon nog twee dagen mee, maar als je je telefoon een tijdje gebruikt, moet je hem al na één dag opladen. De capaciteit van een batterij wordt steeds minder; dit geldt ook voor de batterijen van elektrische bussen.” Op dat moment is de batterij niet meer geschikt om een bus te laten rijden, maar zijn de batterijen nog prima geschikt om energie in op te slaan.

Bron: V-Storage wil batterijen van elektrische bussen hergebruiken

---

Waterstofproductie

Waterstofproductie

Waterstofproductie is een proces dat over het algemeen koolwaterstoffen middels een chemische reactie omvormt tot waterstofgas. Hierbij komt het broeikasgas CO₂ vrij. Waterstofgas kan ook verkregen worden middels biologische waterstofproductie in een algenbioreactor, of door het gebruik van grote hoeveelheden elektriciteit (door elektrolyse), hitte (thermolyse) of een tussenvorm (hoge-temperatuurelektrolyse). Deze methoden zijn op dit moment niet kosteneffectief voor grote hoeveelheden. Goedkope, massale productie met een duurzame oorsprong is een vereiste voor een gezonde waterstofeconomie.

Vanuit koolwaterstoffen

Waterstofgas kan verkregen worden uit aardgas met ongeveer 80% rendement, of vanuit andere koolwaterstoffen, waarbij het rendement varieert. Deze manier van het verkrijgen van waterstofgas stoot broeikasgassen uit. Omdat de productie op één plaats geconcentreerd kan worden, is het mogelijk deze gassen op een nette manier af te werken, bijvoorbeeld door deze terug te pompen in een olie- of gasveld, alhoewel deze methode nog niet vaak wordt toegepast. Een CO₂-injectieproject is gestart door het Noorse bedrijf Statoil in het Sleipnerveld, gelegen in de Noordzee.

Stoomreforming

Waterstofgas wordt voor commerciële toepassingen vaak in grote hoeveelheden geproduceerd door middel van reforming van aardgas. Op hoge temperaturen (700-1100°C), reageert stoom (H₂O) met methaan (CH₄). Deze reactie heeft als product syngas.

CH₄ + H₂O → CO + 3 H₂ - 191.7 kJ/mol

De vereiste hitte voor dit proces wordt gewoonlijk verkregen uit het verbranden van een deel van het methaan.

CO

Gasvorming

Meer waterstofgas kan worden verkregen uit het CO via water-gassplitsing, dat plaatsvindt op ongeveer 130°C.

CO + H₂O → CO₂ + H₂ + 40.4 kJ/mol

Hierbij wordt het zuurstofatoom vanuit het water gebruikt om koolmonoxide om te vormen naar kooldioxide, waarbij diwaterstof vrijkomt.

Steenkool

Steenkool kan worden omgezet in syngas en methaan (ook wel bekend als stadsgas) door middel van vergassing.

Kværner proces

nanokegeltjes koolstof gemaakt met het Kvaernerproces

Het Kværnerproces is een in de jaren 1980 door het Noorse bedrijf Kværner (nu deel van Aker Solutions) ontwikkelde methode voor de productie van waterstof uit koolwaterstoffen (C_nH_m), zoals methaan, aardgas en biogas.

Principe

De koolwaterstoffen worden in een plasmabrander (vlamboog) op ongeveer 1600°C gesplitst in de componenten koolstof en waterstof.

Reactie: $\mathrm {C_{n}H_{m}+Energie\rightarrow nC+{\frac {m}{2}}H_{2}}$

Het voordeel ten opzichte van andere reformatiemethoden (stoomreforming, gedeeltelijke oxidatie, enz.) is dat het aardgas wordt omgezet in 100% zuivere koolstof en waterstof . De verwerkte energiestroom resulteert in ongeveer 48% waterstof, 40% actieve kool en 10% in stoom.

Variant

In 2009 werd de variant plasmaboogvergassing voor afvalbehandeling gepresenteerd waarbij met behulp van een plasma-boog het methaan en aardgas wordt omgezet in waterstof, warmte en koolstof met behulp van een plasma-omzetter.

Mierenzuur

Mierenzuur is bij proeven toegepast als bron voor waterstof voor gebruik in een brandstofcel in auto's. Hierbij wordt het mierenzuur (HCOOH) met een katalysator omgezet in waterstofgas (H2) en CO2. Bij de productie van waterstof uit elektriciteit via mierenzuur gaat ongeveer 55% van de energie verloren, wat vergelijkbaar is met waterstofproductie uit elektrolyse. Het voordeel is dat mierenzuur bij kamertemperatuur vloeibaar is en het volume in vergelijking met waterstofgas dus veel beperkter is.

Vanuit water

Een algae bioreactor voor waterstofproductie.

Biologische productie

Zie Biologische waterstofproductie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Onder bepaalde omstandigheden produceren algen waterstofgas. In 1997 werd ontdekt dat algen van de productie van zuurstof (via normale fotosynthese) overschakelen op de productie van waterstofgas als zwavel onthouden wordt. In 2007 werd de ontdekking gedaan dat het toevoegen van koper hetzelfde resultaat geeft.

Elektrolyse

Elektrolyse van water schip Hydrogen Challenger

Wanneer er gebruik wordt gemaakt van een chemische energiebron, zal het produceren van waterstofgas altijd efficiënter zijn door middel van een directe chemische reactie. Maar wanneer een mechanische manier van energieopwekking zoals waterkracht of windenergie gebruikt wordt, kan het interessant worden om te kijken naar elektrolyse. Over het algemeen is de benodigde energie bij dit proces hoger dan de waarde van het geleverde waterstof, waardoor deze manier van productie niet vaak gebruikt wordt.

Wanneer de energiebron primair warmte levert (zoals bij zonne-energie of kernenergie), is het op dit moment alleen mogelijk waterstofgas te produceren door middel van lage-temperatuurelektrolyse. Daarnaast is er ook een proces dat bekendstaat als hoge-temperatuurelektrolyse (HTE). Dit proces maakt gebruik van de hitte-energie uit de warmtebron om waterstof te verkrijgen. In potentie is hiermee 50% meer efficiëntie te behalen, doordat de energie niet eerst de stap van hitte naar elektriciteit hoeft te maken. HTE is inmiddels succesvol gedemonstreerd in laboratoria, maar nog niet op een schaal die commercieel aantrekkelijk is.

Hoge-drukelektrolyse

Hoge-drukelektrolyse is de elektrolyse van water door de ontleding van water (H₂O) in zuurstofgas (O₂) en waterstofgas (H₂) onder druk op ongeveer 120-200 Bar.

Hoge-temperatuurelektrolyse

SOEC 60 cel stack.

Zie Hoge-temperatuurelektrolyse voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het HTE-proces wordt normaal gesproken alleen overwogen wanneer er kernenergie als warmtebron beschikbaar is, omdat andere niet-chemische vormen van de vereiste warmte te onstabiel zijn (geconcentreerde zonne-energie) om de kosten van een HTE-installatie te verantwoorden. Het doel is dat onderzoek naar HTE- en hogetemperatuurkernreactoren uiteindelijk zal leiden naar een waterstofproductieproces dat kan concurreren met reforming, de techniek wordt niet verwacht voor 2030, daarbij is het niet duidelijk of het in veiligheid en productie kan concurreren met het decentrale opwekkings concept

Een solid oxide electrolyser cell (SOEC) is een solid oxyde fuel cell in regeneratieve modus voor de elektrolyse van water op temperaturen van 500 tot 850°C met een vast oxide of keramiek elektroliet voor de productie van waterstofgas.

Thermochemische productie

Er zijn meer dan 200 thermochemische processen bekend om waterstofgas te produceren, deze kunnen door hitte water ontbinden in waterstofgas en zuurstofgas zonder elektrische energie. Omdat de enige benodigde energie hiervoor in de vorm van hitte vrijkomt, kan dit proces nog efficiënter zijn dan HTE. Een dozijn van deze processen zoals de cerium(IV)oxide-cerium(III)oxide-cyclus, zink zinkoxide cyclus, zwavel-jodium cyclus worden onderzocht en zijn in testfase, geen van deze thermochemische processen zijn gedemonstreerd op een massaproductie niveau, hoewel er verschillende demonstraties in laboratoria hebben plaatsgevonden.

Fotokatalytische productie

In plaats van het produceren van waterstof uit de elektriciteit uit bijvoorbeeld zonnecellen is het efficiënter om dit direct te doen. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan naar deze nieuwe technologie, fotokatalytische waterstofproductie die gebaseerd is op de fotokatalyse reactie. De technologie maakt gebruik van een foto-elektrochemische cel.

Andere methode

Er bestaan theorieën over de aanwezigheid van waterstofgas in de aardkorst, dit zou het boren naar waterstof mogelijk maken, zoals er op dit moment olie en gas geboord worden. Zie externe bronnen.

Fabriekanten van waterstof

Fabriekanten van waterstof

Linde

Tank für flüssigen Wasserstoff der Firma Linde, darunter zum Vergleich ein Hochdruckspeicher aus Kohlenstofffaser-Komposit/Metall mit einem Betriebsdruck von 350 bar der Firma Dynetek LTD., aufgenommen im Museum Autovision in Altlußheim;

De Linde Groep is een internationaal industrieel gas- en ingenieursbedrijf dat werd opgericht in 1879 door Carl von Linde en vennoten. De formele naam is Linde AG. Aandelen Linde worden verhandeld op alle Duitse beurzen alsmede in Zürich. De beurscode voor het bedrijf is LIN. Linde maakt deel uit van de DAX-index. Het hoofdkantoor van de onderneming staat in München.

---

Vloeibare waterstof

Verschillende fabrieken in Nederland, Frankrijk en Duitsland zorgen voor de productie van de Europese behoeften van de verschillende Linde-ondernemingen. Vloeibare waterstof wordt geproduceerd in onze fabriek in Ingolstadt in Duitsland. Het wordt vloeibaar gemaakt bij een temperatuur van -253 °C en wordt in vloeibare vorm getransporteerd door heel Europa.

Waterstoftechnologie

Met waterstoftechnologie is The Linde Group leverancier en ontwikkelaar van een nieuwe, betrouwbare energiebron. Als toonaangevend Europees gassenbedrijf en ’s werelds grootste producent van waterstofproductie-eenheden heeft Linde sinds 1910 waterstofgas geleverd voor een groot aantal toepassingen. Bijvoorbeeld in de chemische, petrochemische en metaalindustrie.

Linde onderhoudt traditioneel een zeer hechte samenwerking met de wetenschap, onderzoeksinstanties en de ontwikkelingsindustrie. Dit draagt bij tot een voortdurende vooruitgang en steeds nieuwe innovatieve toepassingen. Naast de nieuwste toepassingen van waterstofgas, ontwikkelen we tevens innovatieve methoden voor de opslag en werken we hierbij nauw samen met leidinggevende autoconstructeurs.

---

Waterstofmotor

Waterstofmotor

Een auto met waterstofverbrandingsmotor wordt aangedreven door verbranding van waterstof in een verbrandingskamer die sterk lijkt op de hedendaagse benzinemotor. Ze komen sterk overeen, maar het voordeel van waterstof is dat er na verbranding als uitstoot hoofdzakelijk water de lucht in gaat.

Waterstof is een vrijwel onuitputtelijke brandstof. Op onze planeet komt het in zijn natuurlijke vorm echter niet veel voor. Door de zeer lage massa van waterstof ontsnapt het aan de zwaartekracht ( een voorbeeld de gasballon en zeppelin, tegenwoordig wordt er helium gebruikt voor de ballon en zeppelin, wand dat is niet brandbaar).

Waterstof komt voor in gewoon water. We kunnen waterstof alleen uit water halen met behulp van elektrolyse, een proces waarbij de H2O watermolecuul in twee delen uiteenvalt in zuurstofgas (O2) en waterstofgas (H2). Voor elektrolyse gebruiken we gelijkstroom + en -, bij voorkeur opgewekt met behulp van schone energie windenergie, zonne-energie. Wat zone-energie betreft zou dat beter in Afrika met namen in de woestijn kunnen. Maar daar zijn ook weer nadelen aanwezig zo als zandstormen en nu nog onleefbaarheid.

Brandstofcel

Brandstofcel

Steeds meer mensen in steden wonen en afhankelijk zijn voor het transport over het openbaar vervoer. Bussen bieden steden het voordeel van flexibiliteit, veranderingen in de routes om te voldoen aan de veranderende vraag en verkeerspatronen. Het grootste nadeel van de bussen is hun emissies (uitlaatgassen en uitstoot van deeltjes), die resulteren in aanzienlijke kosten voor de gezondheidszorg en economische verliezen. In toenemende mate het geluid veroorzaakt door bussen wordt steeds een probleem. Bestelwagens gaan in steden maken soortgelijke problemen als de bussen en de oplossingen kan dit zo goed, vooral in de grotere steden.

De Hydrogen Bus Alliance lanceerde in 2007 de industrie Dialogue proces bij het Canadese Hoge Commissie receptie evenement voorafgaand aan de Grove brandstofcel symposium in Londen.

Bron:

• Hydrogen Bus Alliance
• Aims and objectives of the Hydrogen Bus Alliance

---

Waterstof is een chemisch element met symbool H (La: Hydrogenium) en atoomnummer 1. Het element komt als dusdanig niet in geïsoleerde vorm voor in normale omstandigheden, maar vormt door de hoge reactiviteit verbindingen. Onder atmosferische omstandigheden vormt waterstof een twee-atomig molecule: diwaterstof, dat meestal gewoon als waterstof of waterstofgas aangeduid wordt.

Elektrische autonome bussen, aangedreven door batterijen of brandstofcellen, bieden een scala aan voordelen ten opzichte van bussen met een verbrandingsmotor (ICE). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de sterke en zwakke punten van elke toepassing.

Brandstofcel - Het vierkante gelaagde gedeelte in het midden van de foto is de brandstofcel.

Brandstofcellen zijn elektrochemische toestellen die chemische energie van een doorgaande reactie direct omzetten in elektrische energie. De chemische energie hoeft dus niet eerst omgezet te worden in thermische energie en mechanische energie, waardoor er nauwelijks verliezen optreden en de brandstofcel op een heel efficiënte manier energie opwekt. In de cel vindt een redoxreactie plaats. In dit opzicht lijkt een brandstofcel op een batterij of accu, toch is er een belangrijk verschil tussen een accu of batterij en een brandstofcel. In een brandstofcel kunnen namelijk steeds opnieuw reagentia (bijvoorbeeld: waterstof en zuurstof) van buitenaf worden aangevoerd, terwijl de reagentia in een batterij of accu opgeslagen zitten in een gesloten stelsel.

• Dynamische waterstofelektrode
• Elektrochemische waterstofcompressor
• Fotokatalytische waterstofproductie

Brandstofcel fabriekanten

---

Proton Exchange Membrane Fuel Cell

PEM FC of Proton Exchange Membrane Fuel Cell is een brandstofcel die werkt met een polymeerelektroliet, voorzien van katalysatoren. Het ionentransport vindt plaats met behulp van waterstof(H)-ionen, de katalysator voor de ionisatie van het waterstof is platina of platina-ruthenium

---

Ballard Power Systems

Ballard Power Systems Inc. uit Vancouver, Canada.

Die Firma wurde 1979 als Ballard Research Inc. von Geoffrey Ballard gegründet. Seit 1983 wurde bei Ballard Technologie für Brennstoffzellen entwickelt. 1993 wurde der erste mit auf Wasserstoff-Technologie basierenden Brennstoffzellen angetriebene Bus vorgestellt. 2001 wurde das erste Produkt am Markt angeboten.

FCvelocity-HD7 Fuel Cell is sinds 2015 het nieuwste module van Ballard Power Systems die Van Hool toepast bij hun waterstofbussen.

---

HyMove

HyMove BV uit Arnhem produceert topkwaliteit Hydrogen Fuel Cell Systems voor gebruik als range extenders in elektrische bussen voor het openbaar vervoer (FCEV) en off-elektriciteitsnet.

De HyMove Hydrogen Fuel Cell Range Extenders (H2FC-RE) zijn omvangrijke en kan een extra 100 tot 500 km toe te voegen aan het bereik van een elektrische (stad) bus.

De nieuwe generatie waterstofbussen is een vervolg van het Arnhemse HyMove-project, waarmee tussen 2009 en 2013 praktische ervaring werd opgedaan met het rijden op waterstof. Voor het tanken van de eerste waterstofbus en enkele waterstofauto’s kreeg Arnhem destijds het eerste openbare waterstoftankstation van Nederland.

Op 17 juni 2016 werd in Arnhem het prototype van een nieuwe generatie waterstofbussen gepresenteerd. De bus gaat de zomer van 2016 al in de dienstregeling van OV-bedrijf Syntus rijden. De Solbus Solcity SM12 is een 12 meter lange bus is gebouwd door de Poolse bussenbouwer Solbus en maakt gebruik van een brandstofcelsysteem van HyMove B.V. dat voor de elektrische energie zorgt. Gelderland is nu de eerste provincie, waar zero-emissie waterstofbussen gaan rijden. De komende jaren volgen meer steden en regio’s dit voorbeeld en de verwachting is dat waterstof ook als energiebron voor personenauto’s gaat doorbreken.

Bron: Eerste zero emissie-waterstofbus in het ov is een feit

Bron: 30 kW Power Module

Programma 17 juni 2016: Perspresentatie nieuwe waterstofbus met brandstofcelsysteem van HyMove B.V

---

Nedstack gevestigd in: Arnhem is een onafhankelijke brandstofcel fabrikant. Wij produceren Proton Exchange Membrane of PEM brandstofcellen, de meest veelzijdige soort brandstofcellen beschikbaar. Onze klanten gebruiken onze stacks om systemen te bouwen om verschillende toepassingen te voeden. Nedstack ondersteunt hen met systeemintegratie know-how.

---

Subsidie EFRO

HyMove ontvangt in het kader van het project “Ontwikkeling van 60kW H2FC range extender” een subsidie van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. In dit project wordt experimentele ontwikkeling gedaan op het gebied van engineering, electrische interface, algoritmes voor de aansturing en inpassing en voor het hele keurings- en certificeringsproces. De belangrijkste doelstellingen zijn een werkende en goedgekeurde interface en software, een passende keuring voor het systeem en een veilige en doeltreffende behuizing.

---

Europese emissiestandaard

Europese emissiestandaard

De Europese emissiestandaard is de emissienorm voor voertuigen die in de Europese Unie van kracht is. De emissiestandaard wordt voortdurend strenger: voertuigen mogen steeds minder schadelijke stoffen in het milieu uitstoten.

Brandstofkosten

Brandstofkosten

Dagelijks zetten elke bus een hoeveelheid waterstof, waarvan de productie verbruikt eerder dan 2000 kilowattuur elektriciteit - bijna net zo veel als een twee-persoons huishouden per jaar. vijf kilowattuur stroom nodig voor een standaard kubieke meter H2 watermoleculen ontleden (H2O) in waterstof (H2) en zuurstof (O2). 60 kubieke meter of 5,4 kg waterstof geproduceerd - per uur Er waren eerder in het magazijn van de HHA - voor een totaal van drie bussen. Elke bus maakt dagelijkse back een afstand tussen 200 en 220 km verbruikt gedurende 40 tot 44 kg waterstof. De waterstof kost Ca. € 10.00 per kilogram. Dit komt ongeveer overeen met een diesel verbruik van 100 liter per 100 kilometer.

De prijs voor waterstof is dus vastgesteld op ongeveer tien euro per kilo. Dit betekent voor de personenauto’s dat de prijs per kilometer ongeveer tien cent is. ”Het is een prijs die landelijk afgesproken is tussen de verschillende exploitanten van waterstof”, aldus Jaap Oldenziel, manager industrial affairs bij Air Liquide. ”We wilden een prijs per kilometer die ongeveer gelijk is aan de gemiddelde brandstofkosten per kilometer van een benzinevoertuig.”

Dieselprijs wordt bepaald aan de gemiddelde landelijke adviesprijs (G.L.A.). Op dit moment kost diesel tussen € 1.249 en € 1.259 per liter.

Vergeleken met benzine of diesel bent u met een elektrische auto zo'n 40 tot 50% voordeliger uit, wat de kosten van de 'brandstof' betreft. Maar daar houdt het prijsvoordeel van elektrisch rijden wel mee op. Op dit moment kost elektrisch rijden tussen € 0.16 en € 0.20 per kWh.

Bij Üstra in Hannover wordt het verbruik geschat op Ca. 200 kW bij 100 km. Dit komst neer op een prijs tussen € 32.00 en € 40.00.

Bron:

• FUELswitch geeft informatie over het rijden op schone brandstoffen en aandrijftechnieken.
• Vergelijking van kosten en milieuaspecten van EEV-bussen op diesel en CNG

Deze prijzen zijn een inducatie, hieraan kunnen geen rechten ontleend.

Soort brandstof	Prijs per eenheid	Per 100 km	Prijs per 100 km	Opmerking
Waterstof	€ 10.00 per kilogram	15/20 kg	€ 150.00/200.00
Diesel	€ 1.249 / € 1.259 per liter	100 liter	€ 124.90/125.90
Aardgas	€ 1.05 per kg	90 kg	€ 91.00/95.00
Elektriciteit - dagstroom	€ 0.16 / € 0.20 per kWh	105-200 kWh	€ 16.80/40.00	Dagstroom van 07.00 uur tot 21.00/23.00 uur
Elektriciteit - nachtstroom	€ 0.13 / € 0.18 per kWh	105-200 kWh	€ 13.65/36.00	Nachtstroom van 21.00/23.00 tot 07.00 en in het weekeind
Elektriciteit opgewekt door zonnecellen	(geen appart tarief)			Zie dagstroom/nachtstroom
Elektriciteit opgewekt door windmolens	(geen appart tarief)			Zie dagstroom/nachtstroom

• Zie ook: Nachtstroom

Dubbele montage achterbanden

Dubbele montage achterbanden

Van dubbele montage naar supersingle op aangedreven as. Hiermee wordt gewicht bespaard op een as (circa 120 kg) en de rolweerstand wordt verminderd. Het laadvermogen neemt evenredig toe, terwijl het brandstofverbruik tot wel 8% daalt ten opzichte van een standaardband in dubbele montage. Ook de rechtuitstabiliteit is groter door een breder spoor en minder wringen in de bochten in vergelijking met dubbellucht. Dit concept is vooral interessant voor het tank- en silovervoer.

Bij het gebruik van super singles stellen de vrachtwagenconstructeurs, in overleg met de bandenfabrikanten, het gebruik van TPMS en ESP om veiligheidsredenen verplicht. TPMS (Tyre pressure monitoring system) controleert de bandenspanning. ESP zorgt ervoor dat de truckcombinatie in kritieke situaties beheersbaar blijft.

Controleer de bandenspanning bij voorkeur elke 2 tot 3 weken. Tussentijds kan spanningsverlies optreden door bijvoorbeeld een lekkend ventiel, een roestige velg of een scherp voorwerp.

NB: Vullen met stikstof vermindert niet de noodzaak van de regelmatige controle.

Bron: BANDEN ONDER DE LOEP

Projecten

EU-Strategie

EU-Strategie

EU-strategie voor een lage uitstoot stadsbussen gepubliceerd.

Ziet een groot potentieel autoriteit in alternatieve aandrijfsystemen in het openbaar vervoer.

De tijdige invoering van emissievrije technologieën voor stadsbussen lijken haalbaar. Dit is van de "Europese strategie voor emissievrije mobiliteit" uit, die onlangs door de Europese Commissie in Brussel werd gepubliceerd. Volgens de krant, de definitie van een zero-emissie-doelstelling moet worden gecontroleerd, vertelt het BDO Bundesverband deutscher Omnibusunternehmer e. V., Berlijn, met. Het doel: de uitstoot van broeikasgassen door het vervoer moet lager met minstens 60 procent dan in 1990 worden door midden van de eeuw.

Potentieel voor bussen met alternatieve aandrijvingen.

De emissie van stadsbussen, lange afstand bussen en vrachtwagens zijn nu goed voor ongeveer een kwart van het wegvervoer de uitstoot van kooldioxide, dus degenen die verantwoordelijk zijn. Volgens de Europese Commissie is bijvoorbeeld bussen met alternatieve aandrijfsystemen in het openbaar vervoer heeft een groot potentieel voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Zelfs overheidsopdrachten speelt een belangrijke rol om de markten te creëren voor innovatieve producten. Momenteel is de Commissie herziet aanspraken op de richtsnoeren voor de bevordering van schone voertuigen, waaronder naast de stedelijke en lange afstand bussen.

Bron: (de) EU-Strategie für emissionsarme Stadtbusse veröffentlicht

---

Belgie

Belgie

De Vlaamse vervoerder De Lijn gaat vanaf 2019 alleen nog maar bussen kopen met een alternatieve aandrijving. Dit kunnen hybride bussen zijn, maar ook voertuigen die volledig op waterstof of elektriciteit rijden. De Belgische vervoerder is van plan om in 2025 alle stadsbussen op groene energie te kunnen laten rijden en de beslissing om vanaf 2019 geen dieselbussen meer te kopen, moet een snellere omslag in de hand werken.

Vlaamse overheid

De Vlaamse overheid ondersteunt en stimuleert de geplande omslag naar zero emissie. “Deze regeerperiode bestellen we meer nieuwe bussen en trams dan ooit”, aldus Ben Weyts, de Vlaamse minister van Mobiliteit. “Met De Lijn nemen we het voortouw en maken we het openbaar vervoer nog aantrekkelijker.” Voor de vergroening van de busvloot kan De Lijn voor extra financiële middelen ook putten uit het Klimaatfonds van de Vlaamse overheid.

Bron: De Lijn wil over drie jaar alleen nog groene bussen kopen

---

Over drie jaar trambussen op Vlaamse wegen

De Vlaamse openbare vervoersmaatschappij De Lijn heeft een eerste testrit met een trambus uitgevoerd. De proef had plaats op het toekomstige traject van de ringtram, dat Jette met Vilvoorde en luchthaven Brussels Airport verbindt.

Volgens Ben Weyts, Vlaams minister van mobiliteit, zal de trambus over drie jaar kunnen worden ingezet.

Het project kadert volgens de minister in de ondersteuning van alternatieven voor het autoverkeer, zoals een verbetering van de fietsinfrastructuur en de promotie van het openbaar vervoer.

De test diende onder meer te bekijken welke aanpassingen aan de wegeninfrastructuur nodig zijn om een veilige en vlotte service van de trambus te garanderen. “De aanleg van tramsporen en bovenleidingen kost veel tijd en geld,” benadrukt Ben Weyts. “Met de trambus kan aan de reiziger veel sneller een alternatief worden geboden voor de auto en de file.”

Knelpunten De trambus moet de capaciteit en het rijcomfort van een tram bieden. Een gespecialiseerd studiebureau moet een rapport opstellen over de knelpunten die de introductie van de trambus zouden kunnen belemmeren.

De trambus wordt gebouwd door de groep Van Hool uit Lier. In een aantal andere Europese steden – zoals Barcelona, Genève, Parma en Bergen – zijn de voertuigen al operationeel.

Het voertuig is langer en smaller dan een normale bus, maar moet zich door zijn wendbaarheid gemakkelijk door het stadsverkeer kunnen begeven. Om op drukke trajecten geen hinder te ervaren van files, kan voor de trambus – die op diesel en elektriciteit rijdt – een eigen bedding worden voorzien.

Er is wel een aanpassing van de verkeerswet noodzakelijk.

Bron: Over drie jaar trambussen op Vlaamse wegen

Nederland

Nederland

Concessies in het Nederlandse openbaar vervoer

In het Nederlandse openbaar vervoer wordt gewerkt met concessies. Een concessie voor het openbaar vervoer is een pakket van lijnen en/of andere vervoersdiensten die een OV-autoriteit (lees: provincie of plusregio) onder bepaalde voorwaarden exclusief aan een vervoerder toekent. De concessie is meestal opgeknipt in de volgende jaarlijkse periodes.

---

Stichting Zero Emissie Busvervoer

De Stichting Zero Emissie Busvervoer (opgericht 22 juli 2011) houdt in het midden van 2016 op te bestaan. De beoogde drie jaar om de doelstellingen te behalen, werden vijf jaar, maar voorzitter Marijke van Haaren is tevreden over het eindresultaat.

Ellen Lastdrager, programma directeur Stichting Zero Emissie Busvervoer: ’De Green Deal is uniek omdat privaat en publiek geld via concessies op een slimme manier worden gekoppeld en zo innovatie in de gehele openbaar-busvervoer keten wordt gestimuleerd.’

Op 9 oktober 2012 ondertekend Green Deal een overeenkomst met Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) met als doelstelling in 2025 waarin betrokken partijen de handen ineenslaan om alle OV-bussen betaalbaar op zero emissie te brengen. Bussen stoten dan geen luchtvervuilende of klimaatbelastende emissies meer uit.

Minister Schultz van Haegen: ‘‘In een dichtbevolkt land als het onze is het van belang dat ons land leefbaar en aantrekkelijk blijft. We moeten dus kiezen voor duurzame mobiliteit. Met deze GreenDeal pakt de markt haar eigen verantwoordelijkheid en houden we onze steden leefbaar.’’

Bron:

• Green deal overeenkomst

• Openbaar Vervoer in Nederland schoner met Zero Emissie
• Nieuwsartikelen
• Stichting Zero Emissie Busvervoer stopt

---

Waterstofbus

Op 17 april 2015 kende provincie Gelderland de subsidie voor het project definitief toe, waarna HyMove de bus bestelde bij Solbus in Polen. Nadat de eerste waterstofbus van HyMove afgelopen zomer van 2015 is ontmanteld, laat het Arnhemse bedrijf een tweede bouwen door Solbus in Polen. Deze werd op 17 juni 2016 gepresenteerd.

Bron:

• Nieuwe waterstofbus HyMove ‘veel beter’
• Syntus: ‘niet de intentie om het bij één waterstofbus te laten’

---

Rijden op waterstof in het OV is kansrijk

Waterstof als brandstof: milieuvriendelijker kan het bijna niet. Wanneer die op de juiste manier wordt geproduceerd, is het een erg schone brandstof. Het is daarom jammer dat slechts een beperkt groepje busleveranciers zich op de waterstofbusmarkt begeeft. “Waterstofbussen zijn ideaal in een tijd waarin CO2-reductie of zero-emissie in iedere doelstelling voorkomen”, zo meent Han van der Wal, manager Wagenpark en Facilitair bij Qbuzz.

OPINIE – Al langere tijd wordt in ons land geprobeerd om het gebruik van waterstof als busbrandstof breder te introduceren. Op dit moment is een aantal proefprojecten aan de gang, met een basissubsidie van het Rijk. Sinds 2015 zijn er vijf nieuwe projecten in de startblokken gezet: Brabant, Zuid-Holland, Rotterdam, Gelderland, en Groningen zijn begonnen aan het uitwerken hiervan.

Vandaag de dag durft slechts een handjevol busleveranciers het aan de waterstofbusmarkt te bespelen. Eén van hen is het Nederlandse VDL. De partij die momenteel echter wereldwijd de meeste waterstofbussen heeft rondrijden, is de Vlaamse bussenbouwer Van Hool. De beperkte deelname van grote spelers in Europa in waterstofprojecten is vooral terug te voeren naar de hoge ontwikkel- en productiekosten van waterstofbussen.

Kostprijs van waterstof

Naast de hoge prijs per bus, staat de kostprijs van waterstof zelf een doorbraak in de weg. De nu algemeen geldende prijs is €10 euro per kilogram waterstof. Daarmee kan een 12-meterbus gemiddeld tien kilometer rijden. Een vlugge rekensom leert ons dat de brandstofkosten per kilometer 1 euro bedragen. De huidige, gunstige dieselprijs van nog geen 0,90 euro per liter én een gemiddeld verbruik van 1:3 voor een moderne dieselbus, zorgen voor een kilometerprijs van 0,30 euro.

Bij een redelijke jaarlijkse kilometerproductie van een bus in het OV, zou de overgang op waterstof al snel een kostenverhoging van 50.000 euro per bus per jaar teweeg brengen. De enorm hoge investeringskosten in de waterstofbussen zelf rekenen we dan nog niet eens mee.

Schaalvergroting

Is rijden op waterstof daarom een mission impossible? Allerminst! Volgens mij is de oplossing schaalvergroting. Binnen Qbuzz zien wij samen met marktpartijen dat het financieel niet haalbaar is om slechts enkele waterstofbussen aan te schaffen en productie te laten draaien. Dat zou namelijk neerkomen op een schamele afname van 7 tot 9.000 kilogram waterstof per bus per jaar. Bij dit beperkte volume is de investering in een compleet productie- en compressiestation voor waterstof veel te hoog.

Vertienvoudigen we het aantal bussen echter, dan staan de zaken er ineens heel anders voor. Met een minimum aantal van twintig bussen, kan de kostprijs per kilogram waterstof, verkregen door bijvoorbeeld elektrolyse-opwekking, substantieel dalen. Maar dat is niet alles: we zetten de waterstofbussen namelijk slim in. Niet op de streeklijnen, met lange afstanden en weinig haltes, al is het wel verleidelijk dit te doen i.v.m. het logistieke voordeel, 10 minuten tanken voor 400 kilometer actieradius.

Echter op deze lijnen komen juist de hedendaagse dieselbussen nog (!) prima tot hun recht. Juist in het stadse verkeer, waar regelmatig geremd en opgetrokken wordt, kan de waterstofbus floreren. Immers, bij iedere remming wordt energie teruggewonnen: de zogenaamde remenergie-regeneratie. Het hergebruik van deze energie leidt op zijn beurt weer tot een lager brandstofverbruik per kilometer, waardoor de exploitatiekosten van waterstofbussen die van traditioneel aangedreven voertuigen behoorlijk beginnen te benaderen.

Tankplaatsen

Ook de tankplaatsen voor waterstofbussen komen dan in stedelijk gebied te liggen. Een mooi bijeffect hiervan is dat bij deze vulstations dan ook particulieren en vrachtvervoerders de mogelijkheid krijgen waterstof te tanken. Dit kan nu nog maar zeer beperkt, wat het niet aantrekkelijk maakt voor potentiële waterstofpioniers om daadwerkelijk over te gaan tot rijden op deze niet-fossiele brandstof.

De voertuigen zijn al wel beschikbaar. Denk bijvoorbeeld aan de ix35 FCEV van Hyundai. De logistieke opgave voor hun berijders blijkt helaas nog net iets te groot, met louter tankgelegenheden bij Helmond, Dusseldorp of in Rhoon. Ook valt ons op dat men in andere sectoren dan het OV wel wil, maar blijft wachten op de kip, dan wel het ei.

Waterstofeconomie

Openbaar vervoer kan de kip zijn die een lucratief en aantrekkelijk ei legt. Een gegarandeerde afname van waterstof door onze OV-bussen zal helpen de tankmogelijkheden voor anderen te vergroten. Wij kennen de actieradius en brandstofbehoefte van ons materieel, waardoor we exact weten waar en wanneer welke bus hoeveel waterstof komt tanken. Bij niet-geregeld vracht- en particulier vervoer is dat niet op voorhand in te vullen. Samen met onze regelmatige en substantiële afname, kan echter een heuse waterstofeconomie op gang gebracht worden.

Zoals gezegd is het op dit moment nog behelpen als het gaat om het verkrijgen van waterstof. Om de toch al hoge kosten van waterstof te drukken, maakt men graag gebruik van waterstof die als restproduct uit de chemische industrie ontstaat. Aan het grote prijsvoordeel kleeft helaas een nog groter nadeel: de productielocatie komt niet per definitie overeen met de plek waar behoefte is aan waterstof.

---

Project Qbuzz

Op het moment van schrijven werkt Qbuzz aan een project, waarbij de waterstof afkomstig is van de Natronloogproductie in Delfzijl. Qbuzz heeft twee waterstofbussen gekocht van Van Hool voor de concessie Groningen Drenthe. Daarnaast hebben wij actief onze interesse laten blijken voor de Europese Waterstof Call van 2016. Dat blijkt in Nederland een stap te snel te zijn, maar wij bereiden alles voor om deelnemer te worden voor de Europese Call van 2017 van de Hydrogen and Fuelcell Joint Undertaking. Hierbij is het doel om 100 bussen met een EU-bijdrage in het openbaar vervoer te lanceren.

Waterstof is ter plaatse volop beschikbaar, maar helaas is Delfzijl niet het episch centrum van openbaar vervoer. Ook lokaal is er nog lang niet voldoende vraag naar waterstof door particulieren en/of vrachtvervoerders, waardoor de exploitatiekosten van deze keuze minder aantrekkelijk zijn.

---

AKZO Nobel in Delfzijl

Productie van elektriciteit op basis van waterstof en brandstofcellen bij AKZO Nobel in Delfzijl. De gebruikte waterstof is een bijproduct van de chloorfabricage. De geproduceerde elektriciteit wordt weer gebruikt in het proces.

Bron: Brandstofcellen en waterstof

---

Bij waterstofopwekking middels een lokale elektrolyse-installatie wordt de productie gedaan op de plaats waar daadwerkelijk behoefte is aan waterstof. Bijvoorbeeld bij de bustalling. Daarbij willen we nog een stap verder gaan: energieneutraal waterstof opwekken, met behulp van windmolens en zonnepanelen. Op momenten dat er dan toch stroomproductie is en er minder vraag, slaan wij onze slag. Immers, ook ’s nachts waait het en ook in het weekeinde schijnt hopelijk de zon en zijn er momenten dat energie niets kost.

Klimaatakkoord

Uit het gesloten klimaatakkoord volgen – al dan niet opgelegde – ambities. Het combineren van het gebruik van waterstof(tankplaatsen) en het nog verder verduurzamen van de opwekking ervan, is een kans die wij als OV-sector niet mogen laten liggen, maar actief moeten oppakken.

Initiatieven die hier Europees voor ontwikkeld zijn en worden, moeten we daarom actief benaderen en met onder andere hulp hiervan deze beweging op gang brengen. Bij het behalen van de milieu doelstellingen zouden landelijke concurrentiële sentimenten opzij gezet moeten worden. Hier zouden we ons als één BV Nederland moeten verenigen.

Want laten we eerlijk zijn: is het niet ieders droom om uitstootvrij vervoer te kunnen bieden aan 17 miljoen Nederlanders die ons kleine landje bevolken?

Dit artikel is geschreven door Han van der Wal, Manager Wagenpark en Facilitair Qbuzz Utrecht, in samenwerking met de vervoerkundige bij Qbuzz, Daniel Plasmans.

Bron: Rijden op waterstof in het OV is kansrijk geraadpleegd op 8 juli 2016

---

GVB wil trolleybussen in Amsterdam

Het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB wil in 2017 een deel van de bussen vervangen door elektrische bussen.

Trolleybussen zijn volgens algemeen directeur Alexandra van Huffelen een interessante optie, aangezien de infrastructuur hiervoor in de hoofdstad vanwege de trams er al ligt.

"Je zou de bus voor een deel van de rit kunnen aanhaken op de bovenleiding van de tram, dan is dat opladen ook veel makkelijker", zei ze vrijdag bij BNR. "Dan heb je niet hele grote batterijen nodig of hele grote stekkers."

De Amsterdamse trolleybussen zullen wel iets anders worden dan die in Arnhem, waar de milieu- en geluidsvriendelijke voertuigen al rijden via bovengrondse elektriciteitsdraden. "Wij willen ook los kunnen rijden van de bovenleiding met batterijen", aldus de directeur.

De invoering van elektrische bussen zal stap voor stap gaan, maar over 3 jaar moet zeker een deel van de vloot schoon zijn, benadrukte Van Huffelen.

Bron: GVB wil trolleybussen in Amsterdam geraadpleegd op 7 september 2016.

---

Concessie Den Bosch

De gemeente Den Bosch wil in 2018 elf elektrische bussen door de stad laten rijden. De invoering van deze elf bussen moet gefaseerd gebeuren. Daarom zijn dinsdagochtend de eerste vier elektrische bussen gaan rijden, waarvan er drie door middel van een pantograaf geladen worden en één via inductie. Hier moeten de komende twee jaar nog zeven elektrische bussen bijkomen.

Op de transferiumhalte Pettelaarpark in Den Bosch gaven de wethouder van Verkeer en Vervoer Jos van Son en de directeur Techniek van Arriva Nederland het startsein voor deze gefaseerde invoering. De vier elektrische bussen gaan rijden op de twee buslijnen, namelijk de Transferiumlijnen 70 en 80. De stad wil in fases meer elektrische bussen invoeren, zodat er uiteindelijk in 2018 minimaal 10 bussen in de dienstregeling rijden

De bus die op Transferiumlijn 80 gaat rijden, wordt draadloos bijgeladen met behulp van inductie. Voor de bushalte zit daarvoor een laadstation in de weg. ‘s Nachts laadt de bus in de remise van Arriva, zodat de bus elke ochtend geheel opgeladen is. De bussen op Transferiumlijn 70 worden bij de halte De Vliert opgeladen met een pantograaf. Dit gebeurt tijdens het in- en uitstappen van de reizigers. Zo kan de bus de hele dag blijven rijden. Ook deze bus wordt ‘s nachts opgeladen bij de remise.

Bron: Den Bosch voert in fases elf elektrische bussen in

---

Concessie Den Haag

Op het Nederlandse hoofdspoor en in de grote steden is echte marktwerking bijna niet te realiseren en ook onwenselijk. Dit stelt HTM-directeur Jaap Bierman. Hij hoopt daarom dat de overheid een consistent beleid en heldere keuzes wil maken voor het OV op het gebied van aanbestedingen. “Wat is er mis met een goed presterend nutsbedrijf in publieke handen?”

Milieuvriendelijk

De andere lange termijn-ambitie van Bierman betreft een nieuw tractiesysteem voor bussen. HTMBuzz, de busafdeling van HTM, rijdt nu al met verschillende aardgasbussen – wat al een milieuvriendelijke brandstof is – maar omdat in 2025 alle nieuwe bussen volledig emissievrij moeten zijn, moet de vervoerder zich aanpassen.

Bierman: “Aardgas is niet volledig uitstootvrij. Nu kan ik als voormalig ingenieur bij Shell zeggen: elektrisch vervoer hoeft dat ook niet te zijn, afhankelijk van hoe je het opwerkt. Maar elektrische aandrijving is een mooi en betrouwbaar systeem en heeft de toekomst. Bovendien hebben wij in Den Haag al overal bovenleidingen en we hebben jarenlange ervaring met spanning en stroom. Dus het past ook mooi bij HTM.”

Bron: Bierman: marktwerking zorgt voor veel onnodige complexiteit

---

Drie provincies en MRDH willen meer waterstofbussen

De provincies Groningen, Zuid-Holland, Noord-Brabant en de vervoersautoriteit Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) hebben dinsdag 20 juni 2016 een intentieverklaring getekend voor de uitbreiding van het aantal waterstofbussen in hun provincie.

Volgens de betrokken partijen spelen waterstofbussen een belangrijke rol in het verwezenlijken van duurzaam busvervoer, met name in gebieden buiten de stad. De intentieverklaring wordt gesteund door het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu, omdat het een invulling is van het bestuursakkoord om vanaf 2026 alleen nog gebruik te maken van zero emissie-bussen in het OV.

Overigens werd vorige week nog een waterstofbus gepresenteerd aan vervoerder Syntus die in augustus 2016 gaat rijden en deze bus was mede gefinancierd door de provincie Gelderland. Verder bestelde de Rotterdamse vervoerder RET in februari 2016 twee waterstofbussen en heeft ook Qbuzz onlangs twee waterstofbussen gekocht bij busbouwer Van Hool.

Bron:

• Metropoolregio Rotterdam Den Haag
• Drie provincies en MRDH willen meer waterstofbussen
• Provincie Groningen wil meer waterstofbussen

---

Concessie Eindhoven

De nieuwe busconcessie Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) in Zuidoost-Brabant gaat pas in december 2016 in, maar vervoerder Hermes is nu al druk bezig met de voorbereiding hiervan. Daarbij gaat het niet alleen om de aanschaf van 43 nieuwe elektrische bussen en de laadinfrastructuur die nodig is om deze bussen te kunnen laten rijden. De vervoerder heeft overwogen om de laadpunten op de eindstations te plaatsen, maar dit bleek geen optie. Omdat ook het plaatsen van laadpalen op het busstation bij het treinstation in Eindhoven lastig te organiseren was, worden alle laadpalen nu bij de remise geplaatst.

Bron: Hermes gooit bedrijfsvoering om voor elektrisch busvervoer Zuidoost-Brabant

Op 11 december 2016 krijgt Eindhoven als eerste in Europa grootschalig elektrisch busvervoer. In 2020 moet de stad Eindhoven uitsluitend elektrische bussen bevatten en in 2024 volledig overstappen op emissievrij openbaar vervoer in Zuidoost-Brabant.

Bron: Eindhoven primeur in Europa met elektrische bussen

---

Noord-Brabant en Limburg

De provincies Noord-Brabant en Limburg hebben in 2015 het fundament gelegd voor de overeenkomst, waarin is afgesproken dat er snel meer bussen op elektriciteit of waterstof komen in het openbaar vervoer. In de provincies Noord-Brabant en Limburg zullen binnen een paar jaar al volledig elektrisch rijden.

---

Concessie Noord-Holland Noord

De vervoerder die vanaf juli 2018 het vervoer in Noord-Holland Noord mag verzorgen, dient ervoor te zorgen dat minstens vijftig procent van de busvloot in het concessiegebied in 2025 emissievrij kan rijden. De vervoerder mag daarvoor elektrische bussen inzetten, maar kan ook voor andere schone varianten kiezen, zoals hybride bussen of voertuigen op gas of waterstof. Deze eis heeft de provincie opgenomen in het voorlopige Programma van Eisen (PvE) voor de concessie in Noord-Holland Noord.

Bron: Helft bussen in Noord-Holland Noord moet in 2025 emissievrij rijden

---

Concessie Utrecht (stadsregio)

In december 2013 was Qbuzz de eerste stadsvervoerder die standaard elektrische bussen ging inzetten op lijn 2 (Ringlijn Museumkwartier). In 2017 wil Qbuzz 10 nieuwe elektrische bussen aanschaffen en in 2019 nog eens 100 extra bussen die elektrisch kunnen rijden. “We zijn dan klaar om in 2023 de hele concessie met zero-emissiebussen aan te bieden”, zegt Han Van der Wal (manager Wagenpark en Facilitair) trots.

Inductieplaten

De drie bussen werden later geleverd vanwege problemen tussen de toeleverancier en de bouwer, waarvan Qbuzz de dupe werd. Nadat de bussen eenmaal geleverd waren, bleek dat de oude inductieplaten erg gevoelig waren. Alleen wanneer de chauffeurs hun bus precies boven de inductieplaat in de weg wisten te parkeren, laadden de bussen ook werkelijk op. “Op het moment dat we begonnen reden de bussen slechts 40 procent van de tijd elektrisch”, aldus Van der Wal. Het verbruik op lijn 2 (Ringlijn Museumkwartier) bedraagt ongeveer 4 % per rit.

Bron: ‘Vervoerders moeten elektrisch busvervoer gefaseerd invoeren’

---

Concessie Stadsvervoer Amsterdam

Het Gemeentelijk Vervoersbedrijf (GVB) neemt in 2018 de eerste 40 elektrische bussen in gebruik. Tussen 2018 en 2025 vervangt Amsterdam uiteindelijk alle dieselbussen voor emissievrije elektrische bussen.

Bron: Emissievrije elektrische bus breekt wereldwijd door

---

Concessie Limburg

Arriva neemt in december 2016 het openbaar vervoer in Limburg over van Veolia. Vanaf dat moment zullen er meteen vijftien elektrische bussen worden ingezet in Venlo. Vervolgens krijgt Maastricht in drie jaar tijd dertig elektrische bussen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat in 2025 alle 225 Arriva bussen in Limburg elektrisch rijden.

Bron: Busvervoer Limburg helemaal elektrisch in 2025

---

Concessie Amstelland-Meerlanden

De nieuwe vervoerder in de concessie Amstelland-Meerlanden moet meteen vanaf 10 december 2017 met volledig elektrische bussen gaan rijden op alle lijnen binnen het Schipholnet. Dit blijkt uit het bestek dat de concessieverlener, de Stadsregio Amsterdam, maandag 20 juni 2016 heeft gepubliceerd. De nieuwe concessie zal op 15 december 2016 gegund worden en treedt in werking op 10 december 2017. De Stadsregio wil een omslag naar zero emissie-busvervoer in 2025, waardoor op de meeste verbindingen het vervoer geleidelijk kan worden worden geïntroduceerd. Maar volgens de Stadsregio Amsterdam en Schiphol leent het Schipholnet zich heel goed voor een snelle transitie naar zero emissie. Daarom moet een nieuwe vervoerder hier meteen elektrische bussen gaan inzetten.

Bron: Bussen Schipholnet vanaf december 2017 volledig elektrisch

---

Concessie Almere

Het college van B en W heeft op 8 maart 2016 het bestek voor de Europese openbare aanbesteding van het busvervoer Almere in de periode 2018-2027 vastgesteld. Het Programma van Eisen, dat de basis vormt voor deze aanbesteding, kunt u hier downloaden. De verwachting is dat de gunning van de concessie in juli 2016 plaats zal vinden. Indien de Concessiehouder Dienstregelingskilometers Zero emissie wil uitvoeren in de Stadsdienst krijgt hij ontheffing tot 1 januari 2019 om voor het aantal vol-elektrische en/of (plug-in)-hybride emissie Bussen dat uiterlijk op die datum zal worden ingezet, tijdelijk Bussen in te zetten die voldoen aan de EEV-emissienorm. Deze Bussen dienen ten minste te voldoen aan de eisen B.137 tot en met B.140 en de eisen B.143 tot en met B.147. Daarnaast moeten de Bussen qua exterieur aansluiten bij de door de Concessiehouder ontwikkelde productformule (zie eis B.23). Deze ontheffing is bedoeld om de overgang van fossiele brandstoffen naar (gedeeltelijk) elektrisch rijden soepel te laten verlopen.

R-net

Tussen Almere en Amsterdam kunt u gebruik maken van de roodgrijze R-net bussen. R-net is het resultaat van samenwerking tussen openbaar vervoer bedrijven en opdrachtgevers in de Randstad. Het belangrijkste voordeel is dat hierdoor de verbindingen goed op elkaar zijn afgestemd. R-net bussen rijden stipt op tijd doordat ze over een eigen busbaan langs de file kunnen rijden. De frequentie van de R-net bussen is hoog zodat u nooit lang hoeft te wachten.

Snelwegbus

Tussen Almere, Blaricum en Utrecht Rijnsweerd / De Uithof rijdt de snelwegbus lijn 150. Lijn 150 rijdt ieder kwartier op werkdagen in de ochtend- en avondspits zowel in de richting van Almere als richting Utrecht. Omdat de bus gebruik mag maken van de vluchtstrook rijdt hij langs de file en bent u snel op uw plek van bestemming. Op lijn 150 rijden comfortabele bussen met gratis wifi zodat u vast op uw gemak kunt beginnen met werken. Connexxion is de vervoerder van deze buslijn. Meer informatie is site van Connexxion te verkrijgen.

Bron: Aanbesteding busvervoer 2018-2027 gestart

---

Asfalteer de regiosporen in Groningen

Asfalteer de regiosporen in Groningen en laat er geavanceerde bussen op rijden. Dit is vele miljoenen goedkoper dan het elektrificeren van de lijnen.

Dit blijkt uit onderzoek van de Technische Universiteit Eindhoven, in samenwerking met busfabrikant VDL en bouw- en infrabedrijf Heijmans. In Noord-Nederland komen de trajecten Groningen-Leeuwarden, Groningen-Roodeschool, Groningen-Delfzijl, Groningen-Veendam, Leeuwarden-Harlingen en Leeuwarden-Stavoren in aanmerking.

Directeur Anne Hettinga van Arriva laat weten dat zijn vervoersbedrijf niet betrokken is bij het onderzoek. Hij zegt te weinig achtergrondkennis te hebben om te reageren.

Busbouwer VDL experimenteert al enige tijd met nieuwe soorten bussen, zoals elektrische en hybride varianten en bussen op waterstof. Het bedrijf stopte in 2014 met de Phileas. Dit project, een zelfrijdende bus van en naar vliegveld Eindhoven, werd een debacle.

Bron: Idee: 'slimme' bussen in plaats van dieseltreinen in Groningen

---

Vossloh Kiepe kan trolley 2.0 gaan bouwen

Het Duitse bedrijf Vossloh Kiepe integreert de techniek van het rijdend opladen in twee nieuwe HESS-trolleybussen die door Hermes worden besteld. Vossloh Kiepe is de leidende partner van het project E-bus 2020 In Motion Charging, waaraan tien partijen uit Gelderland en NordRhein-Westfalen deelnemen.

De bedoeling is dat Arnhemse trolleybussen vanaf 2020 aan de uiteinden van trolleynet minstens 10 kilometer kunnen doorrijden naar omliggende kernen. Het opladen van de batterijen gebeurt tijdens het rijden onder de bovenleiding. In totaal is met het project ruim 8,6 miljoen euro gemoeid.

Onderdeel van het project is het opslaan van remenergie van trolleybussen in ondergrondse batterijen. Vanuit deze batterijen kunnen elektrische voertuigen van bewoners en bedrijven worden opgeladen. Nu gaat die remenergie nog verloren.

Bron: Vossloh Kiepe kan trolley 2.0 gaan bouwen

---

Denemarken

Denemarken

E-bussen uit Finland wint Kopenhagen Contract

De stad Kopenhagen heeft gekozen Finse Linkker Oy om een emissievrije elektrische bus-systeem voor buslijn 3A in het centrum van Kopenhagen te leveren. Linkker zal worden samen te werken met laadstation fabrikant Heliox uit Nederland. Samen, het consortium was in staat om de beste oplossing is een combinatie van prestaties en kwaliteit van de dienstverlening met meer dan 260 km per dag kilometers, zeer korte doorlooptijden en lange continue werking te bieden. Contractwaarde bedraagt 1,3 miljoen euro en de levering is gepland voor juni 2016.

Bron: (en) Fast Charging E-Buses from Finland Wins Copenhagen Contract

---

Duitsland

Duitsland

Project overzicht 2015/2016

De werkgroep Innovatief rijden bus bestaat interdisciplinair. Volgende de promotie federale ministeries (BMUB, BMVI, BMWi), het verzamelen van ongeveer 25 vervoer, Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven (10 fabrikanten en leveranciers van bussen met innovatieve Efficiënte technologieën), de vereniging van Duitse transportbedrijven VDV en vertegenwoordigers van transport verenigingen, en 8 organisaties uit de academische wereld en consulting. Het verbindt 29 regionale individuele projecten waarbij de praktische bruikbaarheid en de realiseerbare milieuvoordelen van meer dan 200 Dieselhybrid-, elektrisch en brandstofcelbussen worden gedocumenteerd en geëvalueerd (zie figuur 1). Gecoördineerd door de AG van NOW en hySOLUTIONS in samenwerking met VDI / VDE-IT. de wetenschappelijke Begeleidend onderzoek wordt uitgevoerd door think stap (voorheen PE INTERNATIONAL).

• Project overzicht 2015/2016

Bron: (de) Projektübersicht 2015 /16 Hybrid- und Elektrobus-Projekte in Deutschland

---

Kölner Verkehrs-Betriebe

De eerste van totaal acht bussen van het type Citea SLFA-180 Electric volgens BRT-Design (Bus Rapid Transit) werd op 26 oktober 2015 aan de Kölner Verkehrs-Betriebe AG (KVB) overhandigd. De elektrische motor komt van Siemens en de pantograaf van de Firma Schunk is op het dak van het voorste deel boven de tweede as gemonteerd. De batterijen worden bij eindpunten met snel laders geladen met 250 kW. Dit duurt ca. 5 tot 10 minuten. In de nacht worden in het depot de batterijen via een kabel gevoed. In de testfase zet het Kölner Verkehrs-Betriebe de acht elektrische bussen tussen januari 2016 en december 2016 op lijn 133 in. Na december 2016 worden deze bussen op lijn 133 ingezet. Een aantal Snellaadsystemen bevinden zich in de KVB-Werkstatthalle op het Betriebshof Nord , halte Breslauer Platz (Goldgasse) bij Hbf en 2 Snellaadsystemen bij de halte Zollstock Südfriedhof.

---

Frankrijk

Frankrijk

RATP

De Parijse vervoerder RATP heeft het voornemen om de volledige busvloot in 2025 voor circa 80 procent uit elektrische bussen te laten bestaan, maar de vervoerder is nog wel op zoek naar de beste manier om al deze bussen op te laden. De RATP heeft daarom deze week een afspraak gemaakt met Volvo om ‘opportunity charging’ te testen. Volvo levert hiervoor binnenkort één bus aan de Franse vervoerder.

Bron: Volvo laat Franse vervoerder kennismaken met opportunity charging

Luxemburg

Luxemburg

Volvo Bus Corporation Luxemburg, een van de eerste steden in Europa om bussen met hybride-technologie te implementeren, heeft een verdere stap zetten en besloten te investeren in elektrische bussen. In 2011 werden de eerste Volvo hybriden geleverd, vandaag 14 Volvo 7900 Hybriden opereren in de stad. Luxemburg Stad en AVL neemt nu de volgende stap in de elektrificatie van het openbaar vervoer met de aankoop van vijf Volvo 7900 elektrische hybriden en ABB bus opladers kan worden geboekt met het einde van 2016. Een van de bus opladers zal op het centrale station worden geplaatst in Luxemburg. AVL koopt het bussysteem als een turn-key oplossing. Volvo verantwoordelijk voor voertuig service inclusief batterij onderhoud voor een vaste maandelijkse cost.Luxembourg investeert om toonaangevend in duurzame mobiliteit geworden zal zijn. De sector is geïdentificeerd als een van de meest kansrijke sectoren in de strategie van Luxemburg voor de diversificatie en vergroening van de economie. Rond 160.000 mensen pendelen van en naar Luxemburg Stad elke dag. Het kabinet wil de milieu-impact en het volume van het verkeer te verminderen. Het doel is om de totale kooldioxide-uitstoot met ten minste 20 procent gesneden door 2020. The Volvo 7900 Electric Hybrid kan worden aangedreven door elektriciteit voor maximaal 70% van de operationele tijd.Het resultaten zijn een rustige en uitlaat-gratis bus bij het rijden op elektriciteit , een 60% lager energieverbruik dan een overeenkomstige diesel bus, and75-90% minder uitstoot van kooldioxide in vergelijking met een conventionele diesel bus. De batterijen worden opgeladen eind terminals in een paar minuten.

Bron: (en) VOLVO ELECTRIC BUS SYSTEM TO LUXEMBOURG

Zwitserland

Zwitserland

Transports Publics Genevois

Transports Publics Genevois (TPG) in Genève werd in het begin van 2013 een project met de naam Trolleybus Optimisation Système Alimentationnamens (TOSA) gepresenteerd. Tot maart 2014 reed de elektrische geledebus tussen Flughafen en Palexpo. De laadtijd bij haltes onderweg duurt ongeveer 15 secondes. Aan de eindhalte is deze laadtijd ongeveer drie tot vier minuten. In de werkplaats duurt deze laadtijd ongeveer 30 minuten.

ABB hat von den öffentlichen Genfer Verkehrsbetrieben TPG (Transports Publics Genevois) und dem Schweizer Bushersteller Hess Aufträge im Gesamtwert von über 16 Millionen US-Dollar für die Lieferung von Schnelllade- und Bordtechnologien für zwölf vollelektrische TOSA-Busse (Trolleybus Optimisation Système Alimentation) erhalten. Die Elektrobusse werden auf der Buslinie 23 eingesetzt, die den Flughafen mit Genfer Vororten verbindet. Im Vergleich zu den bisher genutzten Dieselbussen können mit den neuen Bussen bis zu 1000 Tonnen Kohlendioxid im Jahr eingespart werden.

Bron: (de) ABB erhält ersten kommerziellen Auftrag für bahnbrechende Flash-Ladetechnologie in Genf

Inzet elektrische bussen

Bedrijf	Merk en Type	Aantal	Serie	Inzet	Opmerking	Afbeelding
België
De Lijn	newA308E	3	5598-5600	Brugge	Inzet
	Gépébus Oréos 4X Elektrische versie	1	??
	newA308E	1	??	Lommel	Inzet:
MIVB	nog niet bekend	?	??	Brussel	Inzet vanaf 2018:
	nog niet bekend	?	??		Inzet vanaf 2018:
	nog niet bekend	?	??		Inzet vanaf 2018:
TEC	Volvo 7900 elektrisch	11	??	Namen	Inzet:
Denemarken
Arriva, Kopenhagen	BYD K9	2	8967-??	Kopenhagen	Proef voor 2 jaar Inzet op Movia lijn 3A
	Linkker / Schunk/Heliox	2		Kopenhagen	Proef vanaf juni 2016 Inzet op Movia lijn 3A
Duitsland
In Deutschland entwickelt sich neben der Hybridbustechnologie, auch die Technologie der Batteriebusse, auch Elektrobusse, Akkubusse, oder E-Busse. n einigen Städten sind wenige Busse jeweils unterwegs.	Bei dieser Technik haben die Busse keinen Dieseltank, sondern nur einen reinen Elektromotor.				Info: (de) Technologie der Batteriebusse
Aachener Straßenbahn und Energieversorgungs-AG (ASEAG)	Mercedes-Benz Citaro G Hybrid-Version	1	310	Aachen	Omgebouwd uit Mercedes-Benz Citaro G Hybrid-Version Inzet testbedrijf op lijn 43 en 73
Berliner Verkehrsbetriebe (BVG)	Solaris Urbino 12 electric	4	1685-1688	Berlijn	Inzet op lijn 204, op maandag t/m zaterdag van 6.00 uur tot 21.00 uur.
Braunschweiger Verkehrs-GmbH	Solaris Urbino 12 electric	1	1401	Braunschweig	Inzet op Ringlijn M19
	Solaris Urbino 18 electric	4	??	Braunschweig	Inzet op Ringlijn M19
Dresdner Verkehrsbetriebe (DVB)	Göppel Hybrid-Version	1	??	Dresden	Samen met Fraunhofer-Institut omgebouwd tot Electric-Version Inzet op lijn 61 Löbtau - Gruna
	Solaris Urbino 12 electric	1	??	Dresden	Inzet op lijn 79 Mickten – Übigau
Magdeburger Verkehrbetriebe GmbH & Co. KG (MVB)	Sileo S12	1		Magdeburg	Inzet testbedrijf: lijn 73 (1 en 2 juli 2015)
Stadtwerke Osnabrück AG	BredaMenarini ZEUS M 200 E	1	170	Osnabrück
	Gépébus Oréos 4X	?		Osnabrück
Stadtwerke Oberhausen (STOAG)	Solaris Urbino 12 electric	2	717-718	Oberhausen	Inzet op de gekoppelde lijnen 966 en 962
Kreisverkehrsgesellschaft in Pinneberg mbH (KViP)	Eurabus 600 (GuangDong)	1		Kreis Pinneberg	Inzet
SWB Bus und Bahn	Sileo S12	6	1501-1506	Bonn	Inzet: 607
Hamburger Hochbahn (HHA)
	Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch	1	??	Hamburg	Inzet op lijn 48
	Solaris Urbino 18,75 electric	2		Hamburg	Inzet op lijn 109
	Solaris Urbino 12,00 electric	3		Hamburg	Inzet op lijn 109
	Volvo 7900 elektrisch	3	1491-1493	Hamburg	Inzet op lijn 109
Verkehrsbetriebe Hamburg-Holstein (VHH)	Van Hool ExquiCity elektrisch 18 meter	2	??	Hamburg	Inzet na juli 2016 op Metrobuslinie 3
Kölner Verkehrs-Betriebe (KVB), Keulen	VDL Citea SLFA 180 (Elektrisch)	8	6001-6008	Keulen	Testbedrijf vanaf 2015 op lijn 133 Inzet vanaf december 2016 op lijn 133
Rheinbahn AG	Solaris Urbino 12 electric	2	9071-9072	Düsseldorf	Inzet ringlijn 778 / 779
Rhein-Neckar-Verkehr (RNV)	Hess, Hess Swisstrolley	?	??	Mannheim	Inzet lijn 63
Stadtwerke Münster	VDL Citea SLF 120/Electric	5	1560-1564	Münster	Projekt ZeEUS Ingzet op lijn 14
Münchner Verkehrsgesellschaft (MVG)	Ebusco	1		München	Inzet testbedrijf vanaf midden 2016 op lijn 100
Stadtwerke München (SWM)	Ebusco	1		München	Inzet testbedrijf vanaf midden 2016 op lijn 100
ÜSTRA Hannoversche Verkehrsbetriebe	Solaris Urbino 12 electric	3	9601-9603	Hannover	Inzet lijn 100 en 200 (testresultaat )
Engeland
Arriva Shires & Essex	Wright StreetLite EV	8	??	Milton Keynes	Inzet lijn 7
London General	BYD K9E	2	??	Londen	Inzet op lijn 507
Metroline	BYD Ebus	5	BYD1471-BYD1475		Dubbeldeks Inzet op lijn 98
Go Ahead	Enviro200/BYD	51			Inzet op lijn 507 en 521
	Irizar i2e	2	EI1-EI2
Tower Transit	Alexander Dennis Enviro400 VE				dubbeldeks Inzet op lijn 69
Finland
Helsingin seudun liikenne (HSL/HRT)	Ebusco 1.0 electric	1	3001	Helsinki
Frankrijk
TCL	Gépébus Oréos 55	21	3501-3521	Lyon
Transdev	Gruau Microbus Elektrische versie	5	10-14	Bayonne
	Gépébus Oréos 4X Elektrische versie	?	??	Coulommiers
Fil Blue	Gruau Microbus Elektrische versie	4	201-204	Indre-et-Loire
Keolis Bordeaux	Gruau Microbus Elektrische versie	3	1355-1357	Bordeaux
Régie des Transports de Marseille (RTM)	Irizars i2e electric	6		Marseille	Inzet: lijn 82
Réseau de bus de l'agglomération de Mulhouse	Gruau Microbus Elektrische versie	2	??	Mulhouse
Keolis Orléans Val de Loire	Gépébus Oréos 2X Elektrische versie	8	101-108	Orléans
RATP	Gruau Microbus Elektrische versie	7	761-767	Parijs
	Gépébus Oréos 2X Elektrische versie	4	801-804		(lijn 518 Traverse Batignolles-Bichat)
	Gépébus Oréos 55	2	1315-1316
	Gépébus Oréos 55 Elektrische versie	10	1303-1304, 1306-1313
	BlueBUS Elektrische versie - 12 meter	30 óptie: 70/80			Inzet lijn 341 (Charles de Gaulle Étoile-Porte de Clignancourt) Bron:
Italië
Azienda Consorziale Trasporti (ACT)	Autodromo Alé HY	12	1518-1522 1557-1563	Reggio Emilia
Azienda Mobilità e Trasporti (AMT)	Cacciamali EPT Elfo	8	E101-E108	Genua
	Autodromo Alé EL	3	5101-5103	Genua
Azienda Padova Servizi (APS)	Autodromo Alé HY	2	220-221	Padua
Gruppo Torinese Trasporti (GTT)		?		Turijn
Luxemburg
Sales-Lentz	Gruau Microbus Elektrische versie	2	SL3365-SL3366	Luxemburg
Monaco
CAM	Van Hool A330 electric	?	??	Monaco
Nederland
WEpod	Ligier EZ-10 Easy Mile	2		Universiteit Wageningen	Zelfrijdende shuttlebusjes tussen Universiteit Wageningen en station Ede-Wageningen
		2		Appelscha	Zelfrijdende shuttlebusjes tussen het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer en de Wester Es
Arriva
	BYD K9	6	3001-3006	Schiermonnikoog
	Rošero First	3	6050-6052	Stadsdienst 's-Hertogenbosch	Inzet; Lijn 10 's-Hertogenbosch, Centraal Station - Centrum
	Volvo 7700	1	6666		Inzet Transferiumlijn 80
	VDL Citea SLF 120/Electric	3 Optie 7	9501-9503		Inzet Transferiumlijn 60 en 70
		1	?		Inzet Transferiumlijn 80
	VDL Citea LLE 99/Electric			Limburg	Inzet Venlo
	VDL Citea SLE 120/Electric				Inzet Maastricht
Connexxion	ParkShuttle II	6	1-6	Rotterdam	Zelfrijdende shuttlebusjes Kralingse Zoom naar bedrijvenpark Rivium in Capelle aan den IJssel
		78		Haarlem – IJmond	Inzet:
Gemeentelijk Vervoerbedrijf Utrecht (GVU)	Cacciamali Elfo	1	3143	Utrecht	Inzet op lijn 2 ex AMT Genua E102, afgevoerd
Hermes	VDL Citea SLFA 180 (Elektrisch)	43	??	Eindhoven (SRE)
Qbuzz		2	??	Groningen	Inzet najaar 2016 Groningen stadt en Groningen - Groningen Airport Eelde
RET	BredaMenarinibus Zeus	1	?	Rotterdam	Reed alleen op lijn 60 Buiten dienst
Schiphol	ParkingHopper	4		Luchthaven Schiphol P3	Zelfrijdende shuttlebusjes Buiten dienst
	BYD K9	35	??	Luchthaven Schiphol	tussen de B-pier terminal en de vliegtuigen
Stadsvervoer Dordrecht (SVD)	Spijkstaal Ecobus E32	1	12	Dordrecht
Syntus		2		Mijdrecht	Buurtbussen vanaf december 2016
		2		Amersfoort	vanaf december 2016
Taxi Centrale Renesse (TCR)	Spijkstaal Ecobus E32	1	48	Transferiumlijnen Renesse	Voormalig SVD 12 Buiten dienst	Foto;
	Rošero First	1	541		Voormalig U-OV (Qbuzz)
U-OV/Qbuzz	Optare Solo EV	3	4301-4303	Utrecht	Inzet op Ringlijn 2 (Museumkwartier)
Veolia	VDL Citea SLF 120/Electric	1	121	Limburg	Demonstratievoertuig Maastricht Inzet op lijn 2 of lijn 4
Oostenrijk
LINZ AG	Van Hool ExquiCity elektrisch 24 meter	20		Linz	Inzet op lijnen 41, 43, 45 en 46 levering tussen 2017 en 2019
Wiener Stadtwerke	Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch	12	8301-8312	Wien	Inzet op lijnen 2A en 3A
Polen
Miejskie Zakłady Autobusowe Sp. z o.o. (MZA)	Solaris Urbino 12 electric	10	1901-1910	Warschau	Inzet
Turkije
Motaş	Sileo S24	1	??	Malatya	Inzet:
Spanje
Slowakije
Dopravného podniku mesta Košice (DPMK)	SOR EBN 10.5	5	6801-6805	Košice	Inzet op lijnen 32, 22 en 30
Tsjechië
Dopravní podnik města Brna (DPMB)	Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch	3		Brno	Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311 Test tot januari 2014
	SOR EBN 10.5	1			Inzet
	AMZ CitySmile 10 E	1			Inzet zonder passagiers
	SKD Stratos LE 30 E	1			Inzet
	Škoda Perun	1			Inzet
ostravský dopravní podnik (OPD)	SOR EBN 10.5	4	5001-5004	Ostravě	Prototype: 5001, Inzet ?
	Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch			Pardubice	Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311
Dopravní podnik hlavního města Prahy (DPP)	Siemens / Rampini NBA 85 elektrisch			Praag	Demo Siemens/Wiener Stadtwerke 8311
	SOR EBN 10.5	1			Bus van Ostrava
Polen
Wit-Rusland
?	Belkommunmash Company E433	2 optie: 2017: 18		Minsk
Zweden
Göteborgs Spårvägar AB
	Volvo 7900 elektrisch	3		Göteborg	Inzet op lijn 55
	Volvo 7900 elektrisch	7	828-832	Göteborg	Inzet op lijn 55
Storstockholms Lokaltrafik (SL) Keolis (busmaatschappij)	Volvo 7900 elektrisch	8	??	Stockholm	Inzet op lijn 73
Västerås Lokaltrafik AB	Solaris Urbino 12 electric	1	200	Västerås	Inzet lijn 6
Zwitserland
PostAuto Schweiz AG	Navya	2		Sion	Zelfrijdende shuttlebusjes
	Ebusco 2.1 HV electric	1	??	Obwalden en Bern	Inzet; vanaf januari 2017
		1	??
Transports Publics Genevois (TPG)	Hess, Hess Swisstrolley	1	1397	Genève	Projekt TOSA
		12	??	Genève	Projekt TOSA na 2018

Inzet waterstof/elektrische bussen

Bedrijf	Merk en Type	Aantal	Serie	Inzet	Opmerking	Afbeelding
België
De Lijn	Van Hool newA330FC	1	1199		Inzet:
		3			Inzet
		5	5601-5605		Inzet ten noorden van Antwerpen brandstofcel van het type Ballard
Duitsland
Berliner Verkehrsbetriebe (BVG)	MAN Lion's City A21, H2 (Waterstof motor)	4 (oorspronkelijk 14)	1485-1488	Berlijn	Inzet tussen 2006 en 2009: BVG Omnibus Betriebshof Indira Gandhi Straße
Stadtwerke Münster		2		Münster	Projekt ZeEUS Ingzet:
Nederland
HyMove	Berkhof Ambassador	1	8197 (ex Connexxion)	Arnhem	Reed zonder passagiers tussen 2010 en 2013. brandstofcel van het type HyMove
Gemeentevervoerbedrijf Amsterdam (GVB)	Mercedes-Benz Citaro BZH	3	001-003	Amsterdam	Inzet tussen 14 december 2003 en 12 januari 2008 op lijn 32, 35 en 38. brandstofcellen van het type PEM FC
	Philias FC	2	007-008		Inzet tussen 2012 tot en met eind 2014 op lijn 22
RET	Van Hool newA330FC waterstof 13 meter	2	??	Rotterdam	Inzet na midden 2016. brandstofcel van het type Ballard
Syntus	Solbus Solcity SM12 FC / HyMove	1	5500	Apeldoorn	Inzet: Apeldoorn lijn 2 en later een keer per dag lijn 92/32 Apeldoorn - Arnhem Syntus gaat de bus gedurende twee jaar gebruiken. brandstofcel van het type HyMove
Qbuzz	Van Hool newA330FC waterstof 13 meter	2	??	Groningen	Inzet vanaf april 2017 mogelijk op lijn 140 brandstofcel van het type Ballard
Noorwegen
Ruter A/S	Van Hool newA330FC waterstof 13 meter	5	??	Oslo	Inzet op lijnen brandstofcel van het type Ballard

Zie ook

• Waterstofbus
• (de) Batteriebus, Duitstalige Wikipedia artikel.
• Elektrische bus, Wikipedia artikel.
• trolleybus, een bus die van spanning voorzien wordt door een bovenleiding, analoog aan die van een elektrische tram.
• parkShuttle, een elektrische people mover systeem
• brandstofcelbus, een bus die via een brandstofcel op het dak van de bus van elektrische stroom wordt voorzien.
• hybride bussen, bijvoorbeeld de fluisterbus
• volledig elektrische bussen, bijvoorbeeld de BYD K9 bus
• smartemobility.nl
• (de) Grundlage für den Brennstoffzellenbus ist ein serienmäßiger MAN Niederflurbus

Bronnen, noten en/of referenties