Overleg:Nicolaes Tulp

Afgebeeld dier uit Observationes medicae

Bij de afbeelding van pagina 274 en 275 uit Observationes medica (1641) stond in het bijschrift dat het hier ging om een van de oudste Europese afbeeldingen van een chimpansee. Boven de afbeelding staat echter met koeienletters de naam "Orang-outang", en daarboven Homo sylvestris. In 1758 publiceerde Linnaeus de naam Homo troglodytes (zie hier), waarbij hij "Homo sylvestris Orang Outang" als synoniem opgaf, geciteerd uit Jacob de Bondt (1658). Linnaeus' naam betrof een mengsel van de orang-oetan en mensen met een afwijkend uiterlijk ("Kakurlacko"), zoals al in 1779 gemeld door Blumenbach, en in 1985 nog eens herhaald door Lipke Holthuis (zie hier).

Dat er gedacht wordt dat door Tulp een chimpansee is afgebeeld, zou kunnen komen doordat de naam troglodytes in 1775 door Blumenbach aan de chimpansee werd gegeven, als Simia troglodytes. Blumenbach vermeldde als inheemse naam "Chimpansi", en wetenschappers zijn het erover eens dat Blumenbachs naam als de eerste geldige publicatie van de wetenschappelijke naam voor de chimpansee moet worden beschouwd. De redenering Orang-outang (Homo sylvestris) [Tulp, 1641] = Homo troglodytes [Linnaeus, 1758] = Simia troglodytes [Blumenbach, 1775] gaat dus niet op: dat laatste is-gelijk-teken is niet op z'n plek.

Een complicerende factor is dat Blumenbach in 1775 bij de "Chimpansi" vermeldde: "a Tulpio et Scotino delineata". Hij haalde daar dus Tulps inmiddels vermaarde plaat aan. Bedacht moet worden dat noch Tulp, noch Linnaeus, noch Blumenbach goed met de mensapen bekend was: uit hun besprekingen blijkt dat ze zich vooral het hoofd bogen over de vraag of ze hier met mensen (geslacht Homo) of apen (geslacht Simia of Satyrus) van doen hadden.

Tulp geeft het hoofdstuk waarbij de plaat is afgebeeld de naam "Satyrus Indicus". De chimpansee komt slechts voor in Afrika. Hij meldt daarbij dat de lokale naam "orang-outang" is ("vocatur Indis orang-outang") en dat de soort volgens zijn herinnering ook vermeld werd uit Angola. De beschrijving die hij geeft is echter gebaseerd op dieren uit Borneo.

Op z'n best betreft het verhaal van Tulp een mengeling van de orang-oetan en de chimpansee, omdat hij geen onderscheid weet tussen de dieren die hem uit Afrika gemeld zijn, en de soort die hem via de VOC uit Nederlands-Indië bekend is. Dat in de bewuste afbeelding een chimpansee zou zijn afgebeeld is strijdig met erg veel informatie uit het hoofdstuk van Tulp zelf, en bovendien met de bij de plaat vermelde naam. Er is op z'n minst een gezaghebbende bron nodig die aantoont dat Tulps plaat desalniettemin een afbeelding van een chimpansee betreft, vooraleer dat hier met zo veel stelligheid in het bijschrift vermeld mag worden. WIKIKLAAS overleg 6 nov 2017 11:11 (CET)